ΤΙ ΕΣΤΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

Του ΤΑΚΗ ΜΙΧΑ (www.tmichas.wordpress.com)

Ο «κοινωνικός φιλελευθερισμός», για τον οποίο γίνεται λόγος τον τελευταίο καιρό, αποτελεί τη βάση των περισσότερων φιλελεύθερων ευρωπαϊκών κομμάτων καθώς και ενός σημαντικού τμήματος του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ.

Αναπτύσσεται στην Αγγλία κυρίως στα τέλη του 19ου-αρχές 20ού αιώνα ως μια αντίδραση ή επαναδιατύπωση των αρχών του κλασικού φιλελευθερισμού των αρχών του 19ου αιώνα. Εμβληματικές φυσιογνωμίες του κινήματος υπήρξαν οι Τ.Η.Green, L.Τ. Hobhouse και J. Hobson και (αργότερα) στην Αμερική ο John Dewey (του οποίου η σκέψη επηρέασε σημαντικά μεταξύ άλλων και τον Noam Chomsky).

Τόσο ο «κλασικός» όσο και ο «κοινωνικός» φιλελευθερισμός θεωρούν πρωταρχική την έννοια της ελευθερίας. Ομως υπάρχει μια βασική διαφορά στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουν αυτή την έννοια.

Για τους κλασικούς φιλελεύθερους ελευθερία σημαίνει την απουσία καταναγκασμού (καταναγκασμός θεωρείται η συνειδητή παρέμβαση ατόμων με στόχο να παρεμποδίσουν κάποιον να υλοποιήσει τους στόχους του). Πρόκειται για τη λεγόμενη «αρνητική» έννοια της ελευθερίας. Για τους κοινωνικούς φιλελεύθερους η έννοια της ελευθερίας είναι πιο διευρυμένη και παραπέμπει στις δυνατότητες που έχει ένα άτομο να επιτύχει τους στόχους του. Αυτή είναι η λεγόμενη «θετική» ερμηνεία της ελευθερίας. Με άλλα λόγια, η «αρνητική» έννοια της ελευθερίας παρεπέμπει σε σχέσεις μεταξύ ανθρώπων ενώ η «θετική» στη δυνατότητα της υλοποίησης των στόχων/επιλογών του ατόμου.

Κράτος κοινωνικής ευημερίας

Ας πάρουμε την περίπτωση του Γιώργου που χρειάζεται να κάνει μια ακριβή χειρουργική επέμβαση στις ΗΠΑ. Ομως ο Γιώργος δεν έχει τους οικονομικούς πόρους που απαιτεί η πολυδάπανη αυτή εγχείρηση.

Για τους «κλασικούς» φιλελεύθερους ο Γιώργος είναι ελεύθερος, στον βαθμό που κανείς δεν τον εμποδίζει να πάει στις ΗΠΑ. Αντίθετα για τον οπαδό του «κοινωνικού φιλελευθερισμού» η ελευθερία του Γιώργου περιορίζεται από το γεγονός ότι δεν μπορεί να υλοποιήσει τους στόχους του, δηλαδή την επιλογή της μετάβασης στις ΗΠΑ.

Οπως γίνεται εύκολα κατανοητό, ο κοινωνικός φιλελευθερισμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικοδόμηση και νομιμοποίηση τους κράτους κοινωνικής ευημερίας. Η υλοποίηση της ελευθερίας, νοουμένης ως δυνατότητας εκπλήρωσης στόχων, απαιτούσε την ύπαρξη των οικονομικών και κοινωνικών πόρων που μόνο ένα κράτος κοινωνικής ευημερίας μπορούσε να διαθέσει. Το άτομο σύμφωνα με αυτή την αντίληψη θα μπορούσε να αναπτύξει τις πλήρεις δυνατότητές του με τη δημόσια ενίσχυση σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία κ.λπ.

Τις τελευταίες δεκαετίες ο κοινωνικός φιλελευθερισμός αντιμετώπισε την έντονη κριτική νεοφιλελεύθερων διανοητών όπως του Friedrich Hayek και του Milton Friedman.

Για τον Hayek ο επιθετικός προσδιορισμός «κοινωνικός» είναι μια «λέξη-νυφίτσα»:

«Οπως η νυφίτσα μπορεί να αδειάζει ένα αυγό χωρίς να αφήνει κανένα σημάδι, έτσι και τα λόγια-νυφίτσες μπορούν και αφαιρούν το περιεχόμενο από τις λέξεις που προσδιορίζουν χωρίς να αφήνουν σημάδια». Ο επιθετικός προσδιορισμός «κοινωνικός», σύμφωνα με τους νεοφιλελεύθερους διανοητές, αφαιρεί κάθε περιεχόμενο από το «φιλελευθερισμός»:

«Ο κλασικός φιλελεύθερος, γράφει ο Friedman, θεωρούσε την επέκταση της ελευθερίας ως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για την προώθηση της κοινωνικής ευημερίας και της ισότητας. Ο φιλελεύθερος του 20ού αιώνα θεωρεί αντίθετα την ευημερία και την ισότητα ως προϋπόθεση της ελευθερίας. Στο όνομα της ευημερίας και της ισότητας ο φιλελεύθερος του 20ού αιώνα ευνοεί την επανεμφάνιση της πολιτικής του κρατικού παρεμβατισμού και του πατερναλισμού, εναντίον της οποίας πολέμησαν οι κλασικοί φιλελεύθεροι».

Κληρονομιά στον σοσιαλισμό

Επιπλέον, σύμφωνα με τον Hayek, ο «κοινωνικός φιλελευθερισμός» με τη νέα διευρυμένη έννοια της ελευθερίας, προετοίμασε τον δρόμο για την ηγεμονία των σοσιαλιστικών ιδεών και κομμάτων:

«Το αίτημα για μια νέα ελευθερία, γράφει ο Hayek, στην ουσία δεν ήταν παρά ένα νέο όνομα για το παλιό αίτημα της ίσης κατανομής του πλούτου. Ομως δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η υπόσχεση μιας διευρυμένης ελευθερίας υπήρξε το ισχυρότερο όπλο της σοσιαλιστικής προπαγάνδας... και ήταν καθοριστική για την πρόσδεση ολοένα και περισσότερων φιλελεύθερων στο άρμα του σοσιαλισμού. Ο σοσιαλισμός υιοθετήθηκε από το μεγαλύτερο μέρος της διανόησης ως ο κληρονόμος της φιλελεύθερης παράδοσης».

Πάντως, αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι στον φιλελεύθερο χώρο οι ιδεολογικές διαμάχες αφορούν κυρίως διαφορετικές ερμηνείες της έννοιας της ελευθερίας του ατόμου, η οποία παραμένει η πρωταρχική αξία. Απ' αυτή τη σκοπιά στο φιλοσοφικό επίπεδο τουλάχιστον ο φιλελευθερισμός διαφοροποιείται τόσο από τον σοσιαλισμό όσο και από τον συντηρητισμό, για τους οποίους η πρωταρχική έννοια είναι η συλλογικότητα (είτε το «κοινωνικό σύνολο» είτε η «κοινότητα» είτε το «έθνος»).

ΟΙ ΚΕΦΤΕΔΕΣ ΝΙΚΑΝΕ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ...

γράφει η Ιωάννα Καρατζαφέρη

Ηταν στα χρόνια της Απριλιανής στρατιωτικής δικτατορίας του Απρίλη 1967, όταν όσοι είχαμε ταχθεί εναντίον της, είχαμε δεθεί περισσότερο με μια ανιδιοτελή φιλία.

Η φιλία μου με την Κ., μια ποιήτρια, με διδακτορικό από το Κολόμπια Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, που εξέδιδε τα αντι-δικτατορικά της ποιήματα με δικά της έξοδα πουλώντας οικοδομήσιμη γη στη Θεσσαλονίκη, προϋπήρχε της χούντας.

Πριν μας ένωνε η λογοτεχνία, τώρα η έκφρασή μας και οι οποιεσδήποτε δραστηριότητές μας κατά του καθεστώτος της Αθήνας.

Συναντιόμασταν, σχεδόν, καθημερινά, εκείνη οικογενειακώς, εγώ μόνη.

Εκείνο το απόγευμα που πήγα σπίτι τους, κοντά στο Πανεπιστήμιο, την βρήκα ανάστατη.

Ευτυχώς που ήρθες, μου είπε.

Το προηγούμενο βράδυ καλεσμένοι ενός φίλου, που δε ζει πια, δικηγόρου, που είχε εκδώσει μια ποιητική συλλογή, και που δε με είχε καλέσει επειδή τον είχαν επισκεφθεί δυο πράκτορες του Εφ Μπι Αϊ ή κάτι τέτοιο και τον είχαν ανακρίνει για μένα, είχε συμβεί το περιστατικό.

Δεν είχε καν τολμήσει να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος, αλλά είχε τηλεφωνήσει στον κοινό μας φίλο, τον ποιητή Νίκο Σπάνια, που ήδη τον είχαν επισκεφθεί για τον ίδιο λόγο οι δυο ή άλλοι πράκτορες, για να μου το διαβιβάσει.

Η Κ. είχε προσφέρει στον οικοδεσπότη, ανταποδίδοντας την πρόσκλησή του, την τελευταία της ποιητική συλλογή, ποιήματα γραμμένα με ύφος σχεδόν επιγραμματικό, σ' ένα συνδυασμό ψυχικού σθένους και συνεπούς σκέψης, με στόχο τη χούντα.

Εκείνος πήρε τον καλαίσθητο τόμο, είπε ευχαριστώ, και τον ακούμπησε σε κάποια επιφάνεια, χωρίς καμιά άλλη αναφορά.

Εκανε, όμως, συνεχείς αναφορές στους κεφτέδες που είχε φέρει μια άλλη φίλη.

Το υπόλοιπο βράδυ, η Κ. το πέρασε έχοντας υποστεί μια περιστασιακή μελαγχολία.

Το έβρισκε άδικο, αναντίστοιχο στο ποιητικό της ταλέντο, στο περιεχόμενο της συλλογής, το χρόνο που είχε αφιερώσει στο γράψιμό τους, τα χρήματα που είχε διαθέσει, αλλά κυρίως την αιτία που την είχε ωθήσει για την ποιητική της δουλειά.

Το αποτέλεσμα του δικού της έργου υστερούσε συγκριτικά με τους κεφτέδες.

Οι καλεσμένοι έτρωγαν τους κεφτέδες και η φίλη μου κατάπινε τα δάκρυά της που ανάβλυζαν από την οργή της.

Επαθα σοκ, μου είπε με ένα τόνο στη φωνή της, λες και μου εκμυστηρευόταν κάποιο μυστικό.

Και το θυμάσαι ακόμα από χτες το βράδυ; Τι να κάνω; με ρώτησε.

Να συνεχίσεις να γράφεις. Χωρίς ανταπόκριση; Μα, ο Ν. δεν είχε διαβάσει το περιεχόμενο. Με κοίταξε έκπληκτη σα να είχε ακούσει κάποια μεγάλη εξυπνάδα. Για ποιο σκοπό έγραψες εκείνα τα ποιήματα;

Η ερώτησή μου ήταν ρητορική. Ηξερα πολύ καλά γιατί τα είχε γράψει. Εξάλλου πριν γίνουν μια ποιητική συλλογή, είχα διαβάσει τα περισσότερα και αρκετά είχαν δημοσιευτεί στον εβδομαδιαίο «Ελληνικό Ταχυδρόμο», στον οποίο έγραφα κι εγώ μια επιφυλλίδα.

Εμείς θα συνεχίσουμε να γράφουμε, καταλήξαμε, πριν πούμε καληνύχτα.

ΑΣ ΓΙΝΟΥΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΥΠΟΨΙΑΣΜΕΝΟΙ

γράφει ο Κ. Σ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

Επειδή υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που πιστεύουν ότι ο ιδεαλισμός μπορεί να νικήσει την τάση του ανθρώπου για περισσότερο κέρδος, ας προσέξουν την είδηση που δημοσιεύτηκε προχθές στις εφημερίδες «The Guardian» και «Corriere della Sera» για να καταλάβουν ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου εύκολα, επειδή ο ιδεαλισμός είναι μια κοινωνική τάση, αλλά η κερδοσκοπία ένα μεταλλαγμένο ένστικτο του θηρίου που κρύβουμε όλοι μέσα μας. Και συνήθως τα ένστικτα πνίγουν τις τάσεις.

Στο Ρίο Μπλάνκο στο Περού, το 2005, γηγενείς διαδηλωτές έφθασαν έξω από το εργοστάσιο της εταιρείας Monterrico, που ήταν αρχικά αγγλική και στη συνέχεια πέρασε στους Κινέζους, διατηρώντας την έδρα της στο Λονδίνο.

Η Monterrico έκανε εξόρυξη χαλκού με παράνομη άδεια της κυβέρνησης του Περού, σε επιφάνεια 76.000 στρεμμάτων, που ήταν καλυμμένα με δάση από τα οποία αρδεύεται η καλλιεργήσιμη γη της περιοχής.

Η επίσημη αστυνομία και η ιδιωτική αστυνομία της εταιρείας συνέλαβαν τους διαδηλωτές. Τους κράτησαν δεμένους στο προαύλιο της εταιρείας και τους βασάνισαν με φρικτό τρόπο. Ένας δολοφονήθηκε, σύμφωνα με φωτογραφικό υλικό που βρέθηκε. Οι περισσότεροι κακοποιήθηκαν με ξύλα και μαστίγια. Σε δύο κοπέλες ασέλγησαν, αφού προηγουμένως τις απειλούσαν με επερχόμενο βιασμό.

Και αφού βρέθηκε το φωτογραφικό υλικό, βρετανικό δικαστήριο έδωσε ύστερα από τέσσερα χρόνια εντολή για πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων της Monterrico, αλλά μόνο μέχρι του ποσού των έξι εκατ. ευρώ, «για πιθανή ευθύνη της σε βασανισμό»!

Έξι εκατομμύρια που απλώς πάγωσαν προσωρινά, για ένα απλώς «πιθανό» βασανισμό διαδηλωτών από κρατικούς αστυνομικούς και σεκιουριτάδες της εταιρείας!
Τόσο αξίζουν δύο βιασμοί, ένας φόνος και άγριο μαστίγωμα των αλυσοδεμένων διαδηλωτών, κατά τη βρετανική Δικαιοσύνη! Και αυτό με την αίρεση ότι μπορεί να είναι απλή πιθανότητα αυτό που φαίνεται στις φωτογραφίες. Και μόνον επειδή υπήρξαν φωτογραφίες. Και σίγουρα οι όποιες αποζημιώσεις θα αργήσουν να επιδικασθούν, αφού το πρώτο βήμα έγινε έπειτα από τέσσερα χρόνια.

Η Δικαιοσύνη είναι παγκόσμια τυφλή και κουφή. Επιχειρήσεις, κυβερνήσεις και αστυνομίες αναγνωρίζονται ως βασανιστές, βιαστές και δολοφόνοι μόνον αν έχουν φωτογραφηθεί και αν ταυτοποιηθούν, και τότε τιμωρούνται με μικρή χρηματική ποινή, πολλά χρόνια μετά τις πράξεις τους…
Θα πείτε, το Περού είναι πολύ μακριά. Μόνο που η Δικαιοσύνη είναι στο Λονδίνο, όχι στο Περού. Είσαστε σίγουροι για τις αποστάσεις και την ασφάλεια που προσφέρουν;

Η ΠΛΗΚΤΙΚΗ ΜΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Γράφει ο Κ. Σ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

Η Ελλάδα έχει μια μονότονη, ευθύγραμμη πολιτική πορεία. «Κινείται» ούτε με πρώτη ούτε με όπισθεν. Μένει απελπιστικά στάσιμη. Ίσως αυτό να είναι και το κυρίαρχο πρόβλημά της.

Εδώ δεν έχουμε ούτε αισιόδοξη ούτε μελαγχολική δημοκρατία. Έχουμε απαίσια πληκτική δημοκρατία, που δημιουργεί αυτοκτονικές τάσεις στην πολιτική ζωή.

Κάθε κόμμα που αναλαμβάνει την εξουσία από το δεύτερο (μια που μόνο δύο κόμματα εξουσίας υπάρχουν παγίως) βρίσκει μόνιμα καμένη γη. Ακριβώς την ίδια γη που είχε βρει και το απερχόμενο, όταν είχε διαδεχθεί το επανερχόμενο.

Οι πρωθυπουργοί, με σπανιότατες εξαιρέσεις, προέρχονται από τις δύο ίδιες οικογένειες, που παράγουν πρωθυπουργούς. Οι υπουργοί και οι κρατικές υπηρεσίες ακολουθούν πανομοιότυπες πεπατημένες. Οι αρμόδιοι για την οικονομία ανακαλύπτουν τις δημιουργικές λογιστικές και τα κρυμμένα ελλείμματα των προκατόχων τους, για να τους μιμηθούν ακριβώς, ώστε οι επόμενοι να βρίσκουν πάντοτε βιβλία με δημιουργικές λογιστικές και κρυμμένα ελλείμματα.

Οι υπουργοί Παιδείας έρχονται πανέτοιμοι για εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, που οι επόμενοι, ακόμα και από το ίδιο κόμμα, θα τις ακυρώσουν ή θα τις ψαλιδίσουν, για να έρθουν οι επόμενοι-προηγούμενοι να θεσμοθετήσουν τις δικές τους, πάντοτε υπό ακύρωση. Οι υπουργοί Υγείας εξυγιαίνουν τα νοσοκομεία που μένουν σταθερά άρρωστα για να ξανάρθουν να τα εξυγιάνουν οι επόμενοι.

Οι υπουργοί «προστασίας του πολίτη» (να και ένας οξύμωρος νεολογισμός επιτέλους) έρχονται για να φτιάξουν μια σύγχρονη αστυνομία που πάντοτε ξεχαρβαλώνεται.

Είναι δε τόσο κοινότυπα τα πράγματα, ώστε πάντα κάποιος «τρελός» αστυνομικός (ορολογία Χρυσοχοΐδη) σκοτώνει από ένα δεκαπεντάχρονο, όπως το 1985 (Καλτεζάς) και το 2008 (Γρηγορόπουλος). Το 2002 εξαρθρώνεται η «17 Νοέμβρη», αλλά το 2009 ό ίδιος υπουργός ξανανοίγει τους φακέλους για να την ξαναεξαρθρώσει. Το έλλειμμα βαθαίνει με οποιαδήποτε κυβέρνηση σταθερά.

Μόνο που τα τελευταία χρόνια επιδεινώνονται συνεχώς οι όροι απόκτησής των νέων δανεικών. Το φως στο τούνελ που έβλεπε ο Α. Παπανδρέου και στο τέλος το έχασε, το έβλεπε και ο Κ. Σημίτης και το ξαναέχασε. Εχω την αίσθηση ότι ο Κ. Καραμανλής ο νεότερος και ο Γ. Παπανδρέου ο νεότερος, δε δηλώνουν ότι το βλέπουν επειδή ξέρουν πλέον ότι θα το ξαναχάσουν. Μάλλον δε δυσφορούμε από κρίση, αλλά από πλήξη.

Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΥ

Μήνυμα για την ουσία του πατριωτισμού εξέπεμψε κατά τη χθεσινή άφιξή του στη Θεσσαλονίκη ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ. Παπούλιας. Στο χαιρετισμό που απηύθυνε στο αεροδρόμιο «Μακεδονία», όπου τον υπεδέχθησαν οι αρχές της πόλης, ο κ. Παπούλιας ανέφερε ότι «ο πατριωτισμός έχει ουσία και ειλικρινές περιεχόμενο όταν εκφράζει ανιδιοτελή έμπρακτη αγάπη για την πατρίδα».
Ο κ. Παπούλιας έφθασε χθες το μεσημέρι στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να παραστεί στον τριπλό εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου.

«Είναι για μένα μεγάλη χαρά να βρίσκομαι στη Θεσσαλονίκη που έχει τριπλή γιορτή για την απελευθέρωσή της από τον τουρκικό ζυγό, για το Επος του 1940 και για τον πολιούχο της πόλεως Αγ. Δημήτριο» ανέφερε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος στη συνέχεια του χαιρετισμού του περιέγραψε το περιεχόμενο του πατριωτισμού σήμερα:

«Συνηθίζουμε τέτοιες μέρες να στέλνουμε μηνύματα εθνικής ομοψυχίας και περηφάνιας. Όμως ο πατριωτισμός έχει ουσία όταν δεν αποτελεί αποκλειστικά σημείο αναφοράς στο παρελθόν, αλλά έχει υπόσταση στο παρόν και το μέλλον», σημείωσε ο κ. Παπούλιας και διευκρίνισε:

«Απόδειξη αγάπης για τον τόπο μας, δηλαδή πατριωτισμού, είναι η προστασία του φυσικού του πλούτου. Παραλάβαμε έναν υπέροχο τόπο, με μοναδική ομορφιά και τον παραδίδουμε στην επόμενη γενιά με λιγότερα δάση, με λιγότερα νερά, με χειρότερο κλίμα. Απόδειξη αγάπης για τον τόπο είναι η μάχη για μια καλύτερη παιδεία για όλους. Η συστράτευση σε μια τέτοια προσπάθεια έχει οραματικό περιεχόμενο και αποτελεί μονόδρομο για τη θεραπεία κάθε υστέρησης που παρουσιάζει σήμερα η πατρίδα μας. Λαός απαίδευτος είναι λαός τελειωμένος.
Απόδειξη αγάπης για τον τόπο μας είναι ακόμα η διάθεσή μας για αλλαγή του πολιτισμού της καθημερινότητας. Πολιτισμός της καθημερινότητας είναι ο σεβασμός του περιβάλλοντός μας, του άλλου, του εαυτού μας τελικά. Είναι ο σεβασμός των ατόμων με αναπηρία, ο σεβασμός των γερόντων και των παιδιών, κάθε ευπαθούς ομάδας, κάθε μειοψηφίας. Απόδειξη αγάπης για τον τόπο μας είναι η συμβολή όσων έχουν αυτή τη δυνατότητα, στην προσπάθεια για κοινωνική συνοχή που τίθεται σε κίνδυνο όταν καλπάζει η ανεργία, όταν εντείνονται οι αποκλεισμοί».

Aναλυση: Η κρίση μπορεί να τελείωσε, το πιστωτικό κραχ, όχι

The New York Times

Τώρα που η κατάσταση των τραπεζών σταθεροποιήθηκε, να περιμένετε μεγαλύτερη προσοχή και ανησυχία για μείωση στη χορήγηση δανείων, που υπήρξε καίριο συστατικό της επιβίωσής τους. Τα πακέτα διάσωσης σε αμφότερες τις όχθες του Ατλαντικού απομάκρυναν τις τράπεζες από το χείλος του γκρεμού, αλλά οι τελευταίες, όσο συγκέντρωναν κεφάλαια, τόσο εφάρμοζαν αυστηρότερους όρους και προϋποθέσεις δανεισμού, αυξάνοντας τις τιμές και αποκλείοντας τους αδυνάμους από τις πιστώσεις.

Η εκτεταμένη κυβερνητική παρέμβαση στις αγορές χρήματος και κεφαλαίων της Ευρώπης και των ΗΠΑ περιόρισε τις επιπτώσεις αυτής της πολιτικής. Ομως, οι επιλογές που έχουν τώρα μπροστά τους οι τράπεζες και οι ρυθμιστικές αρχές δεν είναι εύκολες. Αν δεν θέλουν να γίνουν αισθητές οι πραγματικές επιπτώσεις της τραπεζικής κρίσης, οι κυβερνήσεις θα πρέπει είτε να συνεχίσουν να αγοράζουν δάνεια και να παρέχουν ρευστότητα (μια πολιτικά και οικονομικά δύσκολη απόφαση) είτε να προσφέρουν στις τράπεζες ένα εξίσου δυσάρεστο «ελευθέρας» στην εφαρμογή καλύτερων κανόνων κεφαλαιακής επάρκειας.

Την περασμένη εβδομάδα, οι τρεις μεγαλύτερες αμερικανικές τράπεζες -Citibank, Bank of America και JPMorgan Chase- οι οποίες έχουν χορηγήσει το ένα τέταρτο των δανείων στις ΗΠΑ, ανακοίνωσαν κέρδη. Ο δανεισμός τους μειώθηκε 3% σε τριμηνιαία βάση και 12% έναντι της αντίστοιχης περυσινής περιόδου. Δηλαδή κατά 300 δισ. δολάρια χαμηλότερος. Το ποσό αντιστοιχεί στο 3% του συνολικού εγχώριου χρέους, ιλιγγιώδες ποσοστό που αντικατοπτρίζει πόσο υπερβολικά μεγάλες είναι αυτές οι τράπεζες για να τους επιτραπεί να πτωχεύσουν.

Οι αλλαγές κανόνων ίσως σημάνουν επιδείνωση των συνθηκών για το 2010. Σύμφωνα με αναλυτές, «τα επίπεδα των κεφαλαίων ορισμένων τραπεζών θα δεχθούν πιέσεις» το πρώτο τρίμηνο του ερχόμενου έτους, «καθώς οι τράπεζες θα υποχρεωθούν να συμπεριλάβουν στα βιβλία τους εκτός ισολογισμού στοιχεία ενεργητικού, ιδίως εισπρακτέους λογαριασμούς πιστωτικών καρτών».

Για πολλούς δανειστές, ίσως η κατάσταση να μη διαμορφωθεί τόσο άσχημα. Αν μια τράπεζα είναι αρκετά μεγάλη και φερέγγυα, μπορεί να αντλήσει κεφάλαια από τις αγορές. Ομως, για ιδιώτες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τα πράγματα ίσως να μην είναι τόσο εύκολα.

Τα πρόσφατα στοιχεία της Τράπεζας της Αγγλίας για τις πιστωτικές συνθήκες του τρίτου τριμήνου εμφανίζουν μια παρόμοια κατάσταση. Οι επιχειρήσεις απολαμβάνουν σήμερα πρόσβαση σε μεγαλύτερες πιστώσεις, όμως οι όροι γίνονται όλο και πιο δυσβάσταχτοι. Για τα νοικοκυριά, οι συνθήκες παραμένουν δύσκολες. Οι πιστώσεις συνεχίζουν να συρρικνώνονται, γι’ αυτό και οι όροι και οι προϋποθέσεις γίνονται όλο και πιο αυστηροί. Η βρετανική κυβέρνηση, που συμμετέχει με μεγάλο ποσοστό στις Lloyds και Royal Bank of Scotland, προφανώς θα καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να αντιστρέψει αυτήν την κατάσταση.

Ωστόσο, γεγονός παραμένει ότι στη Βρετανία, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη και τις ΗΠΑ, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην εξυγίανση του τραπεζικού συστήματος και τη στήριξη της πραγματικής οικονομίας. Οι κυβερνήσεις απλώς δεν μπορούν να κηρύξουν ταυτόχρονα συνετό δανεισμό, ισχυρή κεφαλαιακή βάση και εύκολη πρόσβαση στα δάνεια. Καθώς αναλυτές θεωρούν ότι το 2010 οι τράπεζες θα υποχρεωθούν να μειώσουν την έκθεσή τους στα δάνεια, οι κυβερνήσεις μπορεί να επιλέξουν να μην εφαρμόσουν τις σχεδιαζόμενες αλλαγές στους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας, να τις καθυστερήσουν ή να λάβουν μέτρα ώστε να δανείζουν οι ίδιες στα νοικοκυριά και τις μικρές επιχειρήσεις, για να αμβλύνουν τις επιπτώσεις.

Η κρίση μπορεί να τελείωσε. Το πιστωτικό κραχ, πάλι, δεν τελείωσε.

Οι σημερινοί νέοι πληρώνουν το κόστος του ναρκισσισμού των γονιών τους

NIKOΣ ΣΙΔΕΡΗΣ, Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής: Οι σημερινοί νέοι πληρώνουν το κόστος του ναρκισσισμού των γονιών τους

συνέντευξη στη Μαρία-Ελένη Σπυροπούλου

Μετά την έναρξη της σχολικής περιόδου όλοι συζητούν για τη νόσο της νέας γρίπης και πώς αυτή θα πλήξει την υγεία των παιδιών. Αυτό όμως που επηρεάζει βαθύτατα την προσωπικότητα ενός παιδιού, άρα και την υγεία του, είναι οι λειτουργικές σχέσεις που αναπτύσσει με τους γονείς και η αίσθηση ασφάλειας που του μεταδίδει το σπίτι του σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Για όλα αυτά η «C.P.» μίλησε με τον ψυχίατρο και ψυχαναλυτή κ. Νίκο Σιδέρη, επ’ ευκαιρία της μεγάλης απήχησης που γνωρίζει το βιβλίο του με τίτλο «Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο. Γονείς θέλουν!», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Ποιο ήταν το κίνητρό σας για να γράψετε το τελευταίο σας βιβλίο, με τον τίτλο «Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο. Γονείς θέλουν!»;

Τα τελευταία 3-4 χρόνια όλο και πιο συχνά με πλησιάζουν άνθρωποι σε διάφορες περιστάσεις και καταλήγουν με μια τυπική σχεδόν ερώτηση: «Μήπως να πάμε το παιδί στον ψυχολόγο;». Αυτό το ερώτημα άρχισε από κει και πέρα να ηχεί περίεργα στο μυαλό μου. Και σιγά-σιγά καταστάλαξε μέσα μου η φράση ότι «τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν», που είναι και ο τίτλος του βιβλίου. Σκοπός του ήταν να μάθει τους γονείς να δίνουν στα παιδιά την αγάπη τους με κανόνες, δηλαδή μία έντεχνη αγάπη.

Αναφέρεστε σε γονείς που σκέφτονται. Αναρωτιέμαι τα παιδιά των γονιών που δεν σκέφτονται είναι καταδικασμένα;

Οι γονείς που σκέφτονται δεν είναι απαραίτητα οι μορφωμένοι ή οι διανοούμενοι. Μιλώ λοιπόν για ανθρώπους που δεν είναι τυφλοί απέναντι στα προβλήματα που θέτει η εμπειρία και αναρωτιούνται τι συμβαίνει. Όλο το βιβλίο βασίζεται στην ισχυρή πεποίθηση ότι η ανατροφή ενός παιδιού δεν είναι μεταφυσική δραστηριότητα, είναι μια απόλυτα φυσική διαδικασία, που κάθε κοινωνία θεωρητικά προβλέπει να παρέχει στα μέλη της. Κάθε γενιά διαθέτει την τεχνογνωσία και τους ψυχικούς και συναισθηματικούς πόρους ώστε να μπορεί να μεγαλώνει την επόμενη γενιά.

Ποια είναι τα συχνότερα λάθη που κάνουν οι γονείς;

Το βασικότερο από όλα είναι ότι φοβούνται να είναι γονείς. Αυτό είναι ένα σύνδρομο της δυτικής κοινωνίας τα τελευταία 30-40 χρόνια.

Γονιός είναι αυτός που πρέπει από τα πράγματα και τις επιλογές του να αναθρέψει παιδιά. Από κει και πέρα πρέπει να αναγνωρίσει πως έχει μια πάγια, ανέκκλητη ιδιότητα, με όλη την ευθύνη και τις απαιτήσεις που αυτός ο ρόλος συνεπάγεται. Ο γονιός πρέπει να σταθεί στη θέση του με σταθερότητα, γιατί κανείς άλλος δεν μπορεί να αντικαταστήσει αυτήν τη θέση. Τα παιδιά δεν μπορούν να υποδυθούν το γονιό. Η συνηθέστερη ανεπάρκεια των δυτικών γονιών είναι να αναλάβουν την ευθύνη για τρία πράγματα: Πρώτον, να δώσουν στο παιδί τους την αμέριστη αποδοχή ότι το θέλουν, ότι το αγαπούν σε βάθος χωρίς ανταλλάγματα. Δεύτερον, να είναι παρόντες, να μην είναι μια αφηρημένη αναφορά, αλλά μια αισθητή παρουσία -διότι το παιδί δεν μεγαλώνει με θεωρίες, μεγαλώνει με το άγγιγμα του σώματος και του βλέμματος. Και το τρίτο είναι να μπορούν να λένε «όχι» και «μη» χωρίς να φοβούνται.

Νομίζω ότι το τελευταίο λάθος που αναφέρατε προϋποθέτει τα προηγούμενα, γιατί για να φτάσεις να πεις με βεβαιότητα το «όχι» και το «μη» πρέπει να είσαι παρών ως γονιός.

Είναι πολύ σωστό αυτό που λέτε. Ένα παιδί δεν θα πάρει ποτέ στραβά το «όχι» και το «μη» ενός γονιού που το στηρίζει με χίλιους τρόπους και που νιώθει ότι η αγάπη του δεν έχει προϋποθέσεις και όρια.

Οι ανεπαρκείς γονείς είχαν και εκείνοι ανεπαρκείς γονείς;

Εν μέρει πηγαίνει έτσι. Αλλά είναι κοινωνικό το φαινόμενο του πώς λειτουργεί ένας γονιός σήμερα. Είναι το καταστάλαγμα του τι έχει ζήσει και εσωτερικεύσει από την προσωπική του ιστορία, μεταξύ των οποίων και τι του έχουν παράσχει οι δικοί του γονείς. Έχει πλέον παρατηρηθεί στη δυτική κοινωνία μια απορρύθμιση των μηχανισμών μετάδοσης της κουλτούρας. Υπάρχει ένας μηχανισμός που μεταδίδει από γενιά σε γενιά κυριολεκτικά την τέχνη της ζωής στις συγκεκριμένες συνθήκες όπου ζει η κάθε κοινωνία. Οι μηχανισμοί έχουν απορρυθμιστεί και αυτό οφείλεται σε δύο φαινόμενα: στον καταναλωτισμό και στο ναρκισσισμό που βασιλεύει στη δυτική κοινωνία. Οι άνθρωποι δεν λαμβάνουν από τις προηγούμενες γενιές, από την κοινωνία, το σχολείο, την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τα διάφορα ερεθίσματα και τις γνώσεις που παράγει η κοινωνία. Δεν λαμβάνουν αυτές τις οδηγίες ώστε να μάθουν την τέχνη της αγάπης, άρα και την τέχνη του γονιού. Αυτό βαραίνει περισσότερο στις ημέρες μας.

Παρ’ όλο που είμαστε παγκοσμιοποιημένοι, βλέπετε διαφορές στην τέχνη του γονιού στην Ελλάδα σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες;

Ο κύριος όγκος των σημερινών γονιών είναι τα παιδιά της γενιάς της κατοχής. Τα παιδιά τους, που είναι κατά κύριο λόγο οι σημερινοί σαραντάρηδες, μεγάλωσαν σε μια κοινωνία υπεραφθονίας για τα ελληνικά δεδομένα και αυτό καλλιέργησε έναν παιδιάστικο ναρκισσισμό, μια αίσθηση παντοδυναμίας. Αυτό επιδρά στα παιδιά τους, παράλληλα με την πολύ στενή προσκόλληση που έχει η ελληνική οικογένεια, η οποία είναι συνδυασμός αυτού του πανηγυρικού ναρκισσισμού και της πολύ στενής σχέσης των γονιών με τα παιδιά τους. Αυτός ο παράξενος συνδυασμός είναι που κάνει και δύσκολα, αλλά και καλύτερα τα πράγματα. Δεν έχει διαρραγεί η σχέση των γονιών με τα παιδιά τους, αλλά ταυτόχρονα έχουν και τη δυσκολία να λειτουργήσουν ως πραγματικοί γονείς.

Δηλαδή σαν να μου λέτε ότι για να περάσουμε στο επόμενο στάδιο πρέπει να καεί μια γενιά…

Είναι στην ουσία το κόστος του νεοπλουτισμού, με την πολύ ευρεία έννοια, που ζει η Ελλάδα από τη δεκαετία του ’70 και μετά. Είναι ακριβώς αυτό που λέτε, διότι υπάρχει η επόμενη γενιά, που πληρώνει το κόστος της ανισορροπίας μέχρι να βρεθεί μια νέα ισορροπία. Αυτό το βιβλίο βρήκε πολύ μεγάλη ανταπόκριση γιατί πιστεύω ότι η ελληνική κοινωνία ένιωσε στο πετσί της ότι εδώ υπάρχουν χαμένες γενιές. Και ευτυχώς δεν είναι τελείως αποσπασμένοι οι γονείς από τα παιδιά τους για να πουν δεν πειράζει. Απλώς, εδώ λένε «δεν ξέρω πώς».

Τι χαρακτηριστικά έχει, σύμφωνα με τη δική σας εμπειρία, ένα σωστά μεγαλωμένο παιδί.

Είναι ένα παιδί που έχει εμπιστοσύνη στον κόσμο. Είτε αυτός είναι ο φυσικός κόσμος είτε είναι οι γονείς του. Νιώθει δηλαδή ότι ο κόσμος είναι εκεί για να του δώσει την ευκαιρία να ζήσει μια καλή ζωή. Το δεύτερο είναι ότι έχει τη βαθιά εμπειρία ότι μπορεί να ακούσει και να πει πράγματα προκειμένου να διδαχθεί την τέχνη της ζωής. Είναι σημαντικό για ένα παιδί αλλά και για έναν ενήλικο να μπορεί να μπει στη διαδικασία της μαθητείας χωρίς να αισθάνεται ότι αυτό είναι ταπείνωση για εκείνον. Το τρίτο που χαρακτηρίζει ένα ισορροπημένο παιδί είναι ότι έχει ένα ρεαλισμό στη σχέση του με τον κόσμο. Τρέφει όνειρα για τη ζωή του, τα επιδιώκει, αλλά δεν του κακοφαίνεται εάν ο κόσμος δεν συμφωνεί πάντα με τα όνειρά του. Δηλαδή είναι προσαρμοστικό. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν έχουμε όλοι νευρώσεις και εσωτερικές συγκρούσεις.

Ένας ενήλικος που έχει μεγαλώσει ανεπαρκώς μπορεί να αναπληρώσει ό,τι στερήθηκε;

Στη ζωή πάνω από όλα υπάρχει η τύχη. Πάντα υπάρχουν συναντήσεις με ένα βιβλίο, με μια ταινία, με έναν άνθρωπο, που μπορεί να σου ξεσκονίσουν το μυαλό και να σε κάνουν να δεις τον κόσμο αλλιώτικα. Από κει και πέρα, ο άνθρωπος πρέπει να βρει νοήματα στη ζωή του, ώστε αυτό που έχασε στο παρελθόν να το κάνει ένα παιχνίδι αγάπης στο παρόν και στο μέλλον. Υπάρχει επίσης πάντα η πνευματική και η ψυχική υποστήριξη από ειδικούς. Μπορεί να είναι ο δάσκαλος ή ένας θεραπευτής. Όλοι μας κουβαλάμε πληγές, κανείς δεν γλιτώνει, το θέμα είναι τι τις κάνουμε.