ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΥ

Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ

ΕΠΕΤΕΙΟΣ  ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

Το παρακάνω κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Μανδραγόρας», τ.10-11, Ιαν. 1996 και αναπροσαρμόσθηκε ελαφρώς στη συνέχεια.

Του Δρα Νίκου Α. Πουλιανού.
 Ένα Ένα χρόνο μετά τον εντοπισμό του σπηλαίου Πετραλώνων από τον Φίλιππα Χαντζαρίδη (κάτοικο της Κοινότητας Πετραλώνων και πρόσφυγα της μικρασιατικής καταστροφής του 1922), ένας άλλος συμπατριώτης του ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης, μαζί με άλλους 5 (εκ των οποίων 3 επιστήμονες) βρήκαν τυχαία, στις 15 Σεπτεμβρίου 1960, ένα απολιθωμένο κρανίο ανθρώπου καλυμμένο με σταλαγμιτικό υλικό. Η είδηση (βλ. εφημ. «Μακεδονία» 18-9-1960) ήταν συνταρακτική, γιατί ήταν εμφανές ότι επρόκειτο για προηγούμενο στάδιο εξέλιξης του σύγχρονου ανθρώπου και γιατί έως τότε οι ιστορικές επιστήμες δεν διέθεταν απτές αποδείξεις για την παλαιότητα της κατοίκησης του ελλαδικού χώρου.

Τα πολλαπλά ερωτήματα που ανέκυπταν ήταν έξω από το πεδίο τής καθιερωμένης αρχαιολογικής μεθοδολογίας και αφορούσαν πρωταρχικά την ηλικία τού ευρήματος. Κύριο εργαλείο για την επίλυσή τους η επιστήμη τής παλαιοανθρωπολογίας σε συνδυασμό με τα στρωματογραφικά, παλαιολιθικά, παλαιοντολογικά και αρχαιομετρικά δεδομένα.

      Εκείνη την εποχή ειδικοί επί του αντικειμένου στην Ελλάδα δεν υπήρχαν και καθηγητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ανέλαβαν τη φύλαξη του ανθρώπινου κρανίου. Οι ίδιοι προχώρησαν σε επιφανειακές περισυλλογές οστών ζώων, που βρίσκονταν διάσπαρτα στο σταλαγμιτικό δάπεδο του σπηλαίου, και μετακάλεσαν από το εξωτερικό δύο Γερμανούς επιστήμονες, τον ανθρωπολόγο Ε. Μπράιτινγκερ (E. Breitinger) και τον παλαιοντολόγο Ο. Ζίκενμπέργκ (O. Sickenberg). 

Ταυτόχρονα ήλθαν σε επαφή και με τον διδάκτορα ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας, γνωστό από την πραγματεία του «Η προέλευση των Ελλήνων» (πρώτη έκδοση 1961) η οποία βασίστηκε σε κρανιολογικές και ανθρωπομετρικές μελέτες των σύγχρονων ελληνικών πληθυσμών από την Κριμαία έως την Κάτω Ιταλία.
 Με αυτές τις μελέτες ο Άρης Πουλιανός έδειξε ότι ο ελληνικός λαός είναι αυτόχθων και ότι είναι κοινές οι ρίζες του με αυτές των αρχαίων Ελλήνων, αντικρούοντας τις προηγούμενες και ευρύτατα διαδεδομένες θέσεις της γερμανικής κυρίως επιστήμης, που κατέτασσε τους Έλληνες σε σλαβικούς και άλλους λαούς.

            Σχετικά με την πανίδα και τον άνθρωπο του σπηλαίου Πετραλώνων, οι Breitinger και Sickenberg (1964) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι 50.000 περίπου ετών, ενώ ο Breitinger θεώρησε  πως από ανθρωπολογική σκοπιά το κρανίο συγγενεύει τόσο πολύ με τα αφρικανικά ευρήματα ώστε μπορεί ν’ αναγορευθεί σαν ο  «πρώτος Αφρικανός εκτός Αφρικής». 

Το Γεωλογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ασπάσθηκε τα συμπεράσματα αυτά και έδωσε επιπλέον την ερμηνεία ότι το ανθρώπινο κρανίο ολίσθησε στο εσωτερικό του σπηλαίου από βρόχινα ή άλλα ύδατα και ότι έτσι δεν υφίσταται καμία παλαιοντολογική ή στρωματογραφική του διάταξη.

           
 Από το 1965 ο Άρης Πουλιανός (έτος επαναπατρισμού του από την τ. Σ. Ένωση) συνέχισε να μελετά το κρανίο και το σπήλαιο Πετραλώνων και, αντίθετα με τον Breitinger, διατύπωσε την καθιερωμένη πλέον σήμερα άποψη ότι ο άνθρωπος των Πετραλώνων αποτελεί μία ξεκάθαρα ευρωπαϊκή προγονική μορφή, η οποία αναπτύχθηκε στο χώρο της Ν.Α. Ευρώπης. Η σχεδόν τέλεια ορθογναθία, το σχήμα της οδοντοστοιχίας, η κατασκευή του ινιακού οστού ήταν, ανάμεσα σε άλλα, τα βασικά επιχειρήματά του.

           
 Η ανάγκη συστηματικών ανασκαφών και όχι μόνο επιφανειακών περισυλλογών των ευρημάτων πρόβαλε επιτακτική. Η διενέργεια των ανασκαφών αυτών καθυστέρησε εξαιτίας του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1967, της απομάκρυνσης του Άρη Πουλιανού από κάθε κρατική θέση, αλλά και της 6μηνης εκτόπισής του στη Γυάρο και τη Λέρο. Παρ’ όλα αυτά, και σε πείσμα των καιρών, κατόρθωσε να προβεί στην πρώτη ανασκαφική τομή του σπηλαίου Πετραλώνων την άνοιξη του 1968.

 Οι ανασκαφικές εργασίες διακόπτονται εντός μηνός, με δικτατορικό τρόπο, αλλά τα επιστημονικά συμπεράσματα που ανακοινώνονται στον ελληνικό Τύπο (18 και 19 Απριλίου 1968) και δημοσιεύονται στο περιοδικό των Η.Π.Α. Archaeology τον Ιανουάριο του 1971, είναι πάλι διαφορετικά από τις προηγούμενες μελέτες. 

Ανακαλύπτεται η ύπαρξη διατεταγμένης στρωματογραφίας που ξεπερνά τις 700.000 χρόνια. Σε κάθε σχεδόν γεωλογικό στρώμα διαπιστώνεται η ανθρώπινη παρουσία με την αποκάλυψη παλαιολιθικών εργαλείων της ίδιας ηλικίας και τα ίχνη της αρχαιότερης μέχρι σήμερα φωτιάς που είχε ανάψει ποτέ ανθρώπινο χέρι επί της Γης. Ανατρέπονταν έτσι όχι μόνον οι προηγούμενες θεωρήσεις για το σπήλαιο Πετραλώνων, αλλά και όλες οι κρατούσες τότε δοξασίες περί της εξόδου του ανθρώπου από την Αφρική και της έλευσής του στην Ευρώπη πριν από 200-300.000 χρόνια.

            Αμέσως μετά την ανακοίνωση Τύπου του 1968, ο Sickenberg παραπονούμενος ότι δεν διέθετε συγκριτικό οστεολογικό υλικό κατά την πρώτη του μελέτη (1964) των απολιθωμάτων στη Θεσσαλονίκη, ζήτησε να του αποσταλούν τα ευρήματα για να τα ξαναμελετήσει, πολλά από τα οποία δυστυχώς ουδέποτε επέστρεψαν. Η νέα του μελέτη (δημοσιευμένη το 1975), αν και δεν αναφέρεται στις ανασκαφές τού 1968, κατέληξε στην, όπως ο ίδιος αποκάλεσε, «αναθεώρηση της πανίδας των Πετραλώνων» και ερχόταν να συμπλεύσει με την ηλικία που προσδιόρισε ο Α. Πουλιανός το 1968-71.

            Οι ανασκαφές και οι έρευνες συνεχίζονται με την πτώση της δικτατορίας, ουσιαστικά από το 1975 έως και το 1983, με άδειες του Υπουργείου Πολιτισμού και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στο όνομα της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος και του Άρη Πουλιανού. 

Παρεμπιπτόντως μπορεί να αναφερθεί ότι σε ενέργειες της Α.Ε.Ε. οφείλεται η δημιουργία, το 1977, της Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού, με την ελπίδα να καταφέρει κάποτε να λειτουργήσει στην κατεύθυνση της ουσιαστικής κρατικής εποπτείας για τη μέριμνα και προστασία των παλαιοανθρωπολογικών ευρημάτων της χώρας.

            Παράλληλα, το 1976, ο χώρος του σπηλαίου απαλλοτριώθηκε από τον Ε.Ο.Τ. και υπό το καθεστώς ειδικής σύμβασης ανατέθηκε στην Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος η επιστημονική αξιοποίηση (1979) και προβολή σπηλαίου και ευρημάτων. Με δικά της έξοδα προχώρησε η ανέγερση εργαστηρίων για την εξυπηρέτηση των ανασκαφών και η κατασκευή Μουσείου και ξενώνων (1980/1) συνολικής έκτασης περίπου 2500 τ.μ.

            Τα νεώτερα συμπεράσματα, τα οποία προέκυψαν από τις έρευνες της δεύτερης ανασκαφικής περιόδου, αποδίδουν καινούργιους καρπούς, οι οποίοι στηρίζονται στις μελέτες της μεγαλύτερης ίσως επιστημονικής διεθνούς ομάδας που σχηματίστηκε ποτέ για την επίλυση των επί μέρους ανασκαφικών προβλημάτων (46 ειδικοί από 12 κράτη). 
Οι διδάκτορες καθηγητές: B. Kurten (Φινλανδός), M. Kretzoi (Ούγγρος), M. Ikeya (Ιάπωνας), I. Horacek (Τσέχος), G. Belluomini (Ιταλός), A. Moigne (Γαλλίδα), ο R. Murrill (ΗΠΑ) και άλλοι, συγκαταλέγονται ανάμεσα στα πιο ηχηρά ονόματα των συνεργατών που επέλεξε η Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος να στελεχώσουν τις έρευνες. 
Από ελληνικής πλευράς πρέπει να αναφερθούν επίσης οι Γ. Μανιάτης του «Δημοκρίτου», Γ. Λυριτζής της Ακαδημίας Αθηνών, Σ. Παπαμαρινόπουλος του Παν/μίου Πατρών και Χ. Παπαστεφάνου του Παν/μίου Θεσσαλονίκης.

            Επιγραμματικά το σύνολο των νέων συμπερασμάτων, πέρα από την επιβεβαίωση, με τις πιο σύγχρονες μεθόδους απόλυτης χρονολόγησης, της ηλικίας που είχε προσδιορίσει αρχικά ο Άρης Πουλιανός, αφορά τον στρωματογραφικό συσχετισμό του κρανίου του επονομαζόμενου Αρχανθρώπου των Πετραλώνων, με διάφορα υλικά που χρονολογούνται στις 700.000 περίπου χρόνια. Η εφαρμογή των πιο αναλυτικών μεθόδων ανασκαφής οδήγησε στην ανεύρεση πρωτοφανών για την εποχή ευρημάτων, όπως απολιθωμένων τμημάτων ξύλου, ενός φύλλου πρίνου και ζωικών τριχών και κοπρόλιθων. Δόθηκε επίσης έτσι η δυνατότητα του βιοχρονοστρωματογραφικού αλληλοσυσχετισμού διαφόρων ανασκαφικών θέσεων, από τη Σιβηρία έως την Αγγλία διαμέσου των Πετραλώνων. Η αδιάλειπτη σχεδόν παρουσία των λίθινων και οστέινων εργαλείων του ίδιου εξελικτικού σταδίου των Αρχανθρώπων, από τα κατώτερα στα ανώτερα στρώματα (περισσότερο από 800.000 και ~550.000 χρόνια αντίστοιχα), έδειξε τη μακρόχρονη παρουσία τους στην ευρύτερη περιοχή της Χαλκιδικής. Εξάλλου, ποτέ δε σταμάτησε η ίδια γραμμή αυτής της εξελικτικής πορείας στην περιοχή, καθόσον οι πιο κοντινοί ανθρωπολογικά σύγχρονοι απόγονοί του αποδείχθηκε (ήδη από το 1973 στο 9ο Διεθνές Συνέδριο Ανθρωπολογίας του Σικάγο από τον Άρη Πουλιανό) ότι είναι οι νομάδες της Πίνδου Σαρακατσάνοι και γενικότερα οι κάτοικοι της Ν. Βαλκανικής.

            Ο γράφων (γιος του Άρη Πουλιανού) είναι διδάκτωρ Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας και διδάκτωρ Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου της Πράγας, μέλος της Διεθνούς και της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ανθρωπολόγων, επιστημονικό στέλεχος της Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Πρόεδρος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος. Στη διδακτορική του διατριβή ασχολήθηκε ερευνητικά με ένα μέρος των ευρημάτων τού σπηλαίου Πετραλώνων και προχώρησε στη σύνθεση των μέχρι σήμερα μελετών, εξετάζοντας μαζί και όσες αντίθετες απόψεις είχαν προκύψει κατά καιρούς. Στον πρόλογο της εν Ιταλία διδακτορικής διατριβής ο διευθυντής τού Ανθρωπολογικού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας καθηγητής Brunetto Chiarelli (και Πρόεδρος του Παγκόσμιου Συνεδρίου Ανθρωπολογίας του 2003) εύγλωττα αναφέρει: «...Κεντρικό στοιχείο για το συμπέρασμα ότι η κατοίκηση της Ευρώπης ανέρχεται τουλάχιστο στις 700.000 χρόνια αποτελεί το ανθρώπινο κρανίο που βρέθηκε στο σπήλαιο Πετραλώνων... Η εργασία αυτή αποτελεί μία προσφορά υψηλού ευρωπαϊκού επιπέδου... με πολλά πρωτότυπα δεδομένα για την αρχαιότητα, τις συνθήκες και τον τρόπο ζωής αυτού του προϊστορικού ανθρώπου. Μία άλλη όψη είναι και η κριτική αλλά αμερόληπτη παρουσίαση των έντονων επιστημονικών διχογνωμιών, στις οποίες συμπαρασύρθηκαν και ενεπλάκησαν ακόμη και κυβερνητικές ελληνικές υπηρεσίες...».

            Προαναφέρθηκε ότι οι ανασκαφές του Άρη Πουλιανού συνεχίστηκαν μέχρι το 1983. Αυτό συνέβη γιατί διακόπηκαν για δεύτερη φορά, για λόγους προφανώς τελείως άσχετους με την επιστήμη, καθόσον στα μέλη της ανασκαφικής του ομάδας απαγορεύθηκε κάθε πρόσβαση τόσο στις ανασκαφές όσο και στα ίδια τα ευρήματα, ενάντια σε κάθε έννοια που απορρέει από τα πνευματικά και γενικότερα τα  ανθρώπινα δικαιώματα. Αποτέλεσμα, επί 15 χρόνια τα ευρήματα  παρέμειναν απρόσιτα για μελέτη και ασυντήρητα στο έλεος της φθοράς στις αποθήκες τού Μουσείου. Μία προσέγγιση στα αίτια αυτής της κατάστασης μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι προφανής στόχος ήταν αφ’ ενός να αποκρυβεί το μέγεθος των λαθών που προηγήθηκαν των ανασκαφών και αφ’ ετέρου να εμποδιστεί η άντληση όσων νεότερων επιστημονικών συμπερασμάτων παρέμεναν ακόμη κρυμμένα τόσο επί των αδημοσίευτων ευρημάτων του Μουσείου όσο και στα ιζήματα του σπηλαίου. 

Σχετικά με τα παραπάνω υποβλήθηκε το Σεπτέμβριο του 1994 ένα αναλυτικό υπόμνημα στο γραφείο τού Υπουργού Πολιτισμού. Σ’ αυτό σημειώνεται με σαφήνεια ότι, πέρα από τις προσπάθειες υφαρπαγής τού πνευματικού έργου που εκδηλώθηκαν ακόμη και σε επίσημες συνεδριάσεις, η μετά το 1983 στάση τού Υπουργείου ευνοεί κατ’ εξοχήν τους ανταγωνιστικούς φορείς τού εξωτερικού που ασχολούνται με συναφή ζητήματα. Διότι είναι προφανέστατο ότι το φρενάρισμα των ερευνών τού Άρη Πουλιανού έδωσε την ευκαιρία στους ξένους ανασκαφείς και ερευνητές να ανασυγκροτηθούν και να ανασυντάξουν τις απόψεις τους πάνω σε αντίστοιχα ζητήματα. Το αποτέλεσμα όμως ήταν να στερηθεί η χώρα μας τα οφέλη από το προβάδισμα που της αντιστοιχούσε.

            Το 1997 η Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος, δικαιωμένη ύστερα από 15ετή δικαστικό αγώνα, τόσο στον Άρειο Πάγο όσο και το Συμβούλιο της Επικρατείας, επανήλθε στο χώρο του σπηλαίου. Έκτοτε ο Ε.Ο.Τ. και το Υπουργείο Πολιτισμού προσπαθούν με κάθε τρόπο να καταστήσουν ανενεργές τις Δικαστικές Αποφάσεις (από διακοπές ύδρευσης και τηλεπικοινωνιών έως αλλαγές Νόμων). Αυτή η τακτική δεν γίνεται αποδεκτή από την Α.Ε.Ε. και συνεχίζεται ο δικαστικός αγώνας.

            Εν κατακλείδι, με την ευκαιρία της 49ης επετείου της μεγαλύτερης ανακάλυψης του 20ου αιώνα στον τομέα της Ανθρωπολογίας στη Χώρα μας, μπορεί να πει κανείς ότι από πλευράς Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος διατέθηκαν όλα τα υπάρχοντα μέσα για την προστασία των ευρημάτων, καθώς και την προβολή και αξιοποίηση της μεγάλης επιστημονικής τους σημασίας. Με ή χωρίς την αρωγή του επίσημου κράτους, ανάγκη αλλά και χρέος είναι να συνεχιστεί αυτή η προσπάθεια. Οι ανθρωπολόγοι από τη φύση των σπουδών τους δεν μπορεί παρά να είναι αισιόδοξοι. Κι αυτό, γιατί διδάσκονται και διδάσκουν τη θετική ουσιαστικά βιολογική, κοινωνική και πνευματική εξέλιξη του ανθρώπινου γένους (παρά τα όποια - συχνά μακροχρόνια - πισωγυρίσματα) και ένα σπουδαίο σταθμό αυτής της εξέλιξης αποτελεί ο Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων.

Σημ. (2007): Γεγονός πάντως είναι ότι στην προαναφερόμενη αισιοδοξία ελλοχεύει ταυτόχρονα ένας επικίνδυνος για το μέλλον όλων μας εφησυχασμός, καθώς πολύ λιγότερο φροντίζουμε, από όσο είναι αναγκαίο, για την προστασία του περιβάλλοντος, την ανθρωπιστική, φιλειρηνική, αντιρατσιστική παιδεία, μαζί με τις συνακόλουθες πρακτικές αλληλοσυμπαράστασης και απροσχημάτιστων διαδικασιών διαλόγου και συζήτησης – ως βασικών προϋποθέσεων επιβίωσης και παραπέρα πραγματικής δημοκρατικής ανάπτυξης.






Ο Άρης Πουλιανός (Ικαρία 24 Ιουλίου 1924) είναι Έλληνας Καθηγητής ανθρωπολόγος παλαιοντολόγος.

Ο Άρης Πουλιανός Ανθρωπολόγος Παλαιοντολόγος  καθηγητής πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ο ανθρωπος που απέδειξε ότι οι Ελληνες είναι αυτόχθονες για 11 εκατομμύρια χρόνια.

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΡΗΣ ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ
καθηγητης στο πανεπιστήμιο της Μόσχας μεχρι το 1958
καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης

'Εχει συντάξει την επίσημη μελέτη της προέλευσης του Βουλγαρικού λαού, μετά από ανάθεση του Βουλγαρικού κράτους ως διεθνούς φήμης Καθηγητή  Ανθρωπολογίας και Παλαιοντολογίας  Ρωσικού πανεπιστημίου.
Επέστρεψε στη συνέχεια στην Ελλάδα και είναι καθηγητής παλαιοντολογίας στο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Δημιούργησε μετά από εισήγηση του το πρώτο τμήμα Βιολογίας στην Ελλάδα.

Με δεδομένη την εμπειρία του και το διεθνές κύρος του ανέλαβε να κάνει την ανασκαφή του Σπηλαίου των Πετραλώνων  Χαλκιδικής στην προσπάθεια του να κάνει την επίσημη μελέτη της προέλευσης των Ελλήνων.
Ασχολήθηκε με  τις παλαιοανθρωπολογικές ανασκαφές
- στο Σπήλαιο των Πετραλώνων (το οποίο ανακάλυψε ο Φίλιππος Χατζαρίδης στις 10 Μαΐου του 1959),
-της Τριγλίας
-της τοποθεσίας πλειοκαινικών ελεφάντων στον Περδίκκα της Πτολεμαΐδος.

 Το 2006 κυκλοφόρησε βιογραφία του, γραμμένη από την ιατρό σύζυγό του Δάφνη, με τίτλο Άρης Ν. Πουλιανός - Ανατροπές - Από τη ζωή και το έργο του

 Μια από τις θέσεις του καθηγητή Πουλιανού είναι ότι το κρανίο του αρχανθρώπου των Πετραλώνων είναι ηλικίας 700.000 ετών και ότι ο Αρχάνθρωπος αποτελεί τον πρόγονο των σημερινών Ευρωπαίων. 

Κάποια από τα ευρήματά του, όπως αποδεικνύει με εξέταση άνθρακα στο Δημόκριτο και στη συνέχεια για μεγαλύτερη ακρίβεια με  εξέταση ιχνηλάτισης στο Κυότο της Ιαπωνίας, είναι "λείψανα ηλικίας 11 εκατομμυρίων ετών του homo erectus trigliensis".

ΠΑΡΟΛΗ ΤΗΝ ΕΞΕΤΑΣΗ ΠΟΥ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ
Το κρανίο το 1964 χρονολογήθηκε στα 70.000 έτη π.π. από δύο Γερμανούς επιστήμονες, τον ανθρωπολόγο Ε. Breitinger και τον παλαιοντολόγο Ο. Sickenberg

 Η άποψη που  επικρατεί ταξινομεί το κρανίο του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων στον χρονικό ορίζοντα 250.000 - 350.000 ετών και ότι ανήκει στο είδος Homo Heildelbergensis.


Η θέση του Α. Πουλιανού που προκύπτει από τις αποδείξεις του τοποθετεί το κρανίο στον χρονικό ορίζοντα των 700.000 ετών και αποδεικνύει ότι βρίσκεται πλησιέστερα στον σύγχρονο άνθρωπο

Ο ίδιος, μέσω της επίσημης ιστοσελίδας της Α.Ε.Ε. (Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος) της οποίας είναι ιδρυτής, αποδίδει την κριτική σε «επιθέσεις από οργανωμένα αντιεπιστημονικά και ανθελληνικά κυκλώματα, που δρουν κυρίως μέσω κρατικών οργάνων»
και αυτό φαίνεται να ισχύει απο τα εξής:

 Διαμάχη για το σπήλαιο
 Η δικαστική διαμάχη μεταξύ Α.Ε.Ε. και Ε.Ο.Τ. υπευθύνου τότε για τα σπήλαια εξελίχθηκε ως εξής. Ο Άρειος Πάγος έκρινε καταχρηστική την καταγγελία της σύμβασης από πλευράς ΕΟΤ, επαναφέροντας την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος το 1995, και με αποφάσεις του ΣτΕ το 1998 και το 2002.

 Το 1997 επί υπουργίας Ευάγγελου Βενιζέλου (και το 2003), λύθηκε αυτοδίκαια η σύμβαση του ΕΟΤ και το σπήλαιο υπάχθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού που συνέταξε πρωτόκολλο διοικητικής αποβολής.
Εκδικάστηκε εκ νέου αναστολή, με προσωρινή διαταγή του Συμβουλίου της Επικρατείας, αλλά τον Ιανουάριο του 2011, επανεκτίμησε την απόφασή του τελεσιδικώντας εις βάρος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας και του Άρη Πουλιανού για το σπήλαιο Πετραλώνων αλλά και τις συναφείς εγκαταστάσεις

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΧΟΥΝ ΑΓΩΝΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΤΟΥΣ,
 ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΝ ΕΦΕΡΕ ΣΕ ΠΕΡΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΤΟ ΤΟΝ ΤΙΜΟΥΜΕ

Άρης Πουλιανός

Δημοσιευμένες εργασίες [Επεξεργασία]

• 1960 - "η προέλευση των Ελλήνων" Ph.D διατριβή στο Ινστιτούτο Ανθρωπολογίας της Μόσχας· Επανέκδοση στην Αθήνα το 1962, 1965, 1968, 1988, 2001 και 2004.
• 1961 - "Ανακάλυψη ενός Παλαιολιθικού Ανθρώπινου Κρανίου στην Ελλάδα", Voprossi Anthropologhii, 8:162.
• 1963 - "Νέα Παλαιολιθικά Ευρήματα της Ελλάδας", Sov. Arheologhia, 2: 227-229.
• 1965 - "Σχετικά με την Τοποθέτηση του Ανθρώπου των Πετραλώνων μεταξύ των Παλαιοανθρώπων", Sov. Ethnografia, 2: 91-99.
• 1969 - "Κλιματικές Διακυμάνσεις της Μέσης Πλειστοκαίνου όπως Υποδεικνύονται από Προκαταρκτική Cross-section του Σπηλαίου των Πετραλώνων", Report to the VIIth International Congress of Quaternary· Paris, Résumés des Communications: Section 5: 141.
• 1971 - "Petralona: A Middle Pleistocene Cave in Greece"; Archaeology, 24: 6-11.
• 1972 - "Some “Sapiens” Features of the Petralona Skull" (abstract) in: F. Bordes (ed.) The Origin of Homo sapiens; Proc. Paris Symposium, Sept. 1969, organised by UNESCO with INQUA, Paris, UNESCO.
• 1975 - "Palaeoanthropological excavations at Petralona. Prakt. Archaeol.; Et.: 131-136. Athens.
• 1976 - "Stratigraphy and Cultural Sequence at Petralona Cave. Report to the IXth International Congress of Prehistory"; Sept. 1976 Nice.
• 1976 - "Archanthropus Europaeus Petraloniensis. Colloque de Taxonomie Anthropologique, Bordeaux"; Sept.10-11, 1976. Universite de Bordeaux I. Talence Laboratoire d'Anthropologie.
• 1980 - "The Petralona Finds"; Thessaloniki. Yearbook of the Society of Macedonian Studies: 65-76.
• 1981 - "Pre-sapiens Man in Greece"; Current Anthropology, 22 (3): 287 - 288.
• 1981 - "Climatic Fluctuations at Petralona Cave"; Terra Cognita.
• 1988 - "The Peopling of Europe"; Abstracts, 12th International Congress of Anthropological and Ethnological Sciences. July 25-31, 1988, Zagreb (υπό έκδοση).

Σημειώσεις [Επεξεργασία]

1. ↑ Η σελίδα του βιβλίου στο βιβλιοnet
2. ↑ http://www.grecoreport.com/twelve_million_year-old_fossilized_human_remains_found_in_halkidiki.htm
3. ↑ Sickenberg O. (1964) - "Die Saugetierfauna der Hohle Petralona bei Thessaloniki" (preliminary report). Athens. Institute for Geology and Subsurface Research, IX(1): 3-16.
4. ↑ Petralona skull. (2011). Encyclopædia Britannica. Ανακτήθηκε από http://www.britannica.com/EBchecked/topic/454101/Petralona-skull
5. ↑ Ο χώρος ανεύρεσης του κρανίου του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων, ιστοσελίδα της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος
6. ↑ Σύντομο βιογραφικό του Άρη Πουλιανού, ιστοσελίδα της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος
7. ↑ Νέα σελίδα για το σπήλαιο Πετραλώνων

Εξωτερικές συνδέσεις [Επεξεργασία]

• Aris Poulianos: Biographic Note
• The 40th Anniversary Since The Discovery of the Petralona Archanthropus' Skull
•  Αλήθεια, ποιος είστε... (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Κατηγορίες:

• Ανθρωπολόγοι
 
• Έλληνες πανεπιστημιακοί
 
• Έλληνες επιστήμονες

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

ΥΠΕΡΟΧΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΛΕΥΚΑΔΙΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΜΑΥΡΟΚΕΦΑΛΟΥ

Ο ριζοσπάστης ποιητής

Στα 88 του χρόνια ο Νάνος Βαλαωρίτης, ο οποίος τιμήθηκε πρόσφατα με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του, παραμένει νεανικός και σπινθηροβόλος

Τα εφετινά Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας διέθεταν μια σπάνια πρωτοτυπία: ανακοινώθηκαν παραμονή Χριστουγέννων! Και μόνον αυτό αρκεί για να καταλάβει κανείς πόσο η ελληνική πολιτεία «εκτιμά» τους θεσμούς που έχει θεσπίσει (γεγονός βεβαίως για το οποίο η κριτική επιτροπή δεν έχει καμία ευθύνη). Αλλά μπροστά στο φάσμα της χρεοκοπίας όπου βρισκόμαστε σήμερα φαινόμενα σαν το παραπάνω μοιάζουν μικροπταίσματα. Ωστόσο η εφετινή κριτική επιτροπή προέβη επιτέλους στο αυτονόητο: αποφάσισε να απονείμει το λεγόμενο Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας «για το σύνολο του έργου του» στον ποιητή, πεζογράφο και μεταφραστή Νάνο Βαλαωρίτη τιμώντας ένα έργο πολυσχιδές, εκτεταμένο και σε πολλά ανανεωτικό και μια καλλιτεχνική παρουσία που καλύπτει πάνω από 60 χρόνια ενεργού συμμετοχής στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι της χώρας μας – αλλά και του εξωτερικού. (Να σημειώσω μόνο ότι η πρώτη ποιητική συλλογή του «Η τιμωρία των μάγων» εξεδόθη το 1947.)

Ο ποιητής με τη σύζυγό του σε εκδήλωση προς τιμήν του που διοργάνωσε η Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών στις 20 Οκτωβρίου 1997 σε αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο Νάνος Βαλαωρίτης, γιος του Κωνσταντίνου και δισέγγονος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, γεννήθηκε στη Λωζάννη της Ελβετίας το 1921 και είχε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ζωή. Πραγματοποίησε λαμπρές σπουδές στα πανεπιστήμια της Αθήνας, του Λονδίνου και των Παρισίων, απέκτησε άριστη γνώση της αγγλόφωνης και της γαλλόφωνης λογοτεχνίας και συναναστράφηκε με ορισμένους από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της λογοτεχνικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα: από τον Έλιοτ, τον Όντεν, τον Μακνίς (με τον οποίο συνεργάστηκε στο ΒΒC για ένα διάστημα το 1944) και τον Ντίλαν Τόμας ως τον Σεφέρη, τον Εμπειρίκο, τον Ελύτη και πολλούς άλλους. Από το 1968 και για 25 χρόνια δίδαξε δημιουργικό γράψιμο στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο και για έξι χρόνια (1954-1960) υπήρξε μέλος της υπερρεαλιστικής ομάδας στο Παρίσι.

Παραγωγικός και ανατρεπτικός

Η συμμετοχή του Νάνου Βαλαωρίτη στη λεγόμενη «ποιητική αναγέννηση του Σαν Φρανσίσκο» είναι ένα κεφάλαιο που δυστυχώς δεν έχει ακόμη γραφεί (όπως αντίστοιχα παραμένει εν πολλοίς άγνωστη η ζωή και το έργο ενός άλλου σημαντικού έλληνα εκπροσώπου της πρωτοπορίας, του Νικολάου Κάλας). Ο Βαλαωρίτης, φύση ανήσυχη και πνεύμα ερευνητικό, έδωσε ένα έργο πολύπλευρο που καλύπτει τους τομείς της ποίησης, της πεζογραφίας, του θεάτρου, της κριτικής, της μετάφρασης, δηλαδή όλα τα είδη του λόγου – και πάντα με πνεύμα νεανικό και ριζοσπαστικό. Ποιητής από ιδιοσυγκρασία -και εξαιρετικά παραγωγικός-, παραμένει και σήμερα νέος στο φρόνημα και ανατρεπτικός στη γραφή. Θα έλεγα πως αυτό παραπέμπει στην παλαιά ρομαντική παράδοση: ότι η ποίηση ήταν και εξακολουθεί να είναι τέχνη της νεότητας, σε όποια ηλικία κι αν γράφει ο ποιητής και σε όποιο λογοτεχνικό είδος κι αν εκφράζεται. Απόδειξη το πλέον πρόσφατο βιβλίο του Βαλαωρίτη με τίτλο «Μα το Δία», όπου χρησιμοποιώντας με εντελώς ιδιότυπο τρόπο τις τεχνικές του παστίς συνθέτει ένα ανατρεπτικό -και απολύτως προσωπικό- βιβλίο στο οποίο σχολιάζει ειρωνικά τον κοινωνικό και λογοτεχνικό περίγυρο αποδεικνύοντας ότι το διαρκές γίγνεσθαι βρίσκεται πάντα στην καρδιά της πρωτοπορίας και αυτό κρατά σε διαρκή εγρήγορση τη μυθική συνείδηση του ποιητή. Όσο λοιπόν προωθούμε αυτό το γίγνεσθαι στο προσκήνιο οι δημιουργικές ανατροπές και η ευρηματική γλώσσα θα εξακολουθούν να βρίσκονται μπροστά από τα κατά ριπάς προϊόντα της συμβατικής γραφής που μας κατακλύζουν.

Ο Βαλαωρίτης είναι η αντιπροσωπευτικότερη μορφή της ελληνικής αβανγκάρντ γιατί δεν περιορίστηκε στα όρια ενός και μόνο κινήματος (του υπερρεαλισμού, λ.χ., ή του μοντερνισμού ή ακόμη και των πειραματισμών της γενιάς των μπιτ στο Σαν Φρανσίσκο – κι ας θυμίσω εδώ μόνο τη στενή του φιλία με τον Λόρενς Φερλινγκέτι) αλλά πέρασε από παντού αξιοποιώντας τα στο δικό του έργο, που το βλέπει κανείς να αναπτύσσεται από βιβλίο σε βιβλίο σε ποικίλες παραλλαγές και ο ποιητής να προσπαθεί συνεχώς να διευρύνει το φάσμα.

Μοντερνιστής και πρωτοπόρος

Ο Βαλαωρίτης θήτευσε στον μοντερνισμό χωρίς εν τούτοις να τον επηρεάσουν οι συντηρητικές πολιτικές απόψεις των βασικών του εκπροσώπων. Φύση ανήσυχη και δημοκρατική, δεν θα μπορούσε να αποδεχθεί τον συντηρητισμό του Έλιοτ ή αντίστοιχα του Όντεν, ο οποίος μετά την εγκατάστασή του στην Αμερική απέρριψε το ριζοσπαστικό του παρελθόν και την αντίστοιχη παράδοση που είχε δημιουργήσει μαζί με τον Στίβεν Σπέντερ. Ο Βαλαωρίτης ανέπτυξε το κύριο μέρος του έργου του μέσα στο τεράστιο και πολυμορφικό πεδίο της πρωτοπορίας φροντίζοντας να ανανεώνει και το θεματολόγιο και τη γλώσσα του συνεχώς. Ένας ποιητής με το δικό του ανήσυχο πνεύμα και ριζοσπαστικό φρόνημα ήταν επόμενο να αγαπά τους νεοτέρους και να τους υποστηρίζει σε κάθε πρόσφορη περίπτωση – χωρίς να ζητεί ανταλλάγματα. Έμπρακτη απόδειξη η πρωτοβουλία του να εκδώσει το περιοδικό «Πάλι», που κυκλοφόρησε για τέσσερα χρόνια, από το 1963 ως το 1967 (και διέκοψε την κυκλοφορία του λόγω της δικτατορίας). Στις σελίδες του παρουσιάστηκαν πλήθος κείμενα εξαιρετικού ενδιαφέροντος και βρήκαν χώρο έκφρασης αρκετοί νεότεροι ποιητές και πεζογράφοι. Το 1989 εξέδωσε μαζί με τον Ανδρέα Παγουλάτο το περιοδικό «Συντέλεια», η έκδοση του οποίου διακόπηκε το 1995, για να επανεκδοθεί ως «Νέα συντέλεια» το 2004. Το έργο του Βαλαωρίτη είναι ενιαίο και το κάθε βιβλίο του συνιστά μετεξέλιξη θα έλεγε κανείς του προηγούμενου. Έργο φάσματος, είναι κατά συνέπεια εκτενές, γι΄ αυτό και δυσκολεύεται κανείς να επιλέξει ποια από τα βιβλία του είναι και τα καλύτερα. Εν τούτοις, από τα ποιητικά του ξεχωρίζουν ασφαλώς το «Ανώνυμο ποίημα του Φωτεινού Αηγιάννη», ο «Διαμαντένιος γαληνευτής» και το «Στο κάτω κάτω της γραφής». Από τα μυθιστορήματά του θα ξεχωρίζαμε τον «Θησαυρό του Ξέρξη» και τα «Σπασμένα χέρια της Αφροδίτης της Μήλου» και φυσικά τα διηγήματά του «Η ζωή μου μετά θάνατον εγγυημένη».

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ online (ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ | Κυριακή 3 Ιανουαρίου 2010 )

Χρήστος Λαμπράκης: o θάνατος του ηγεμόνα

TV Χωρίς Σύνορα - Αποστολή με email Όλα τα πεδία υποχρεωτικά
E-mail παραλήπτη:
E-mail ή όνομα αποστολέα (λατινικά):
Κωδικός αποστολής [όπως εμφανίζεται - Νέα εικόνα]
TVXS.gr Project Χρήστος Λαμπράκης: o θάνατος του ηγεμόνα http://www.tvxs.gr/v28782
Κλείσιμο

Αν δεν καθορίστηκε, η πορεία της χώρας τις δύο τελευταίες δεκαετίες σίγουρα επηρεάστηκε από μια απόφαση του Χρήστου Λαμπράκη: στις αρχές της δεκαετίας του 80, ο μοναδικός τότε ιδιοκτήτης του Οργανισμού Λαμπράκη αντιμετώπιζε σοβαρά το ενδεχόμενο να αποχωρήσει από τα εκδοτικά πράγματα.

Του Στέλιου Κούλογλου.

Η μια αιτία ήταν προσωπικοί λόγοι που πάντα έπαιζαν σοβαρά ρόλο στις επιχειρηματικές του αποφάσεις. Η άλλη ότι στην εξουσία βρισκόταν, πανίσχυρος τότε, ο Ανδρέας Παπανδρέου που μετά την στάση του συγκροτήματος Λαμπράκη στην πτώση της κυβέρνησης του πατέρα του την δεκαετία του 60, αντιμετώπιζε με μεγάλη καχυποψία τόσα τα «Νέα» όσο και το «Βήμα».

Τελικώς ο Χ. Λαμπράκης θα αποφασίσει να παραμείνει στο παιχνίδι, σφραγίζοντας την πορεία και των εκδοτικών και των πολιτικών πραγμάτων. Το 1989 ο Α. Παπανδρέου θα χάσει την εξουσία και αργότερα θα βρεθεί στο εδώλιο του Ειδικού Δικαστηρίου. Τα προηγούμενα χρόνια έχει επιχειρήσει μια καταστροφική απόπειρα σύνδεσης με τα «νέα τζάκια» Κοσκωτά που υποτίθεται ότι στον χώρο του Τύπου θα ισορροπούσαν την επιρροή των παλιών.

Και από την αναμπουμπούλα των αιτημάτων περί κάθαρσης, της ανορθόδοξης κυβέρνησης μητσοτακικής ΝΔ-αριστεράς και μηνών ακυβερνησίας ο Χρήστος Λαμπράκης θα αναδειχθεί πραγματικός νικητής. Έχοντας επιβεβαιώσει τον άγραφο νόμο σύμφωνα με τον οποίο κανείς πολιτικός δεν μπορούσε να τα βάλει με το «Συγκρότημα» και έχοντας συγχρόνως εξασφαλίσει μια κυρίαρχη θέση στο χώρο της ιδιωτικής τηλεόρασης που σφραγίζει από τότε την πολιτική αλλά και την κουλτούρα της χώρας.

Τα υπόλοιπα είναι ιστορικές λεπτομέρειες. Σε καμιά άλλη χώρα της Δύσης οι ιδιωτικές τηλεοράσεις δεν ελέγχονται τόσο λίγο, αφού οι ιδιοκτήτες τους είναι και εκδότες των εφημερίδων που υποτίθεται ότι θα πρέπει να ελέγχουν την εξουσία και της τηλεόρασης. Σε καμιά άλλη χώρα οι τηλεοπτικές ειδήσεις δεν έχουν αντικατασταθεί από παράθυρα-πανίσχυρα καφενεία που καθορίζουν την πολιτική ατζέντα. Και σε ελάχιστες χώρες τα συγκροτήματα ΜΜΕ είναι τόσο ισχυρά και οι πολιτικοί τόσο αδύναμοι αλλά και δειλοί για να τα βάλουν με τους «νταβατζήδες» - κάτι έχει να πει για αυτό και ο Κ. Καραμανλής που εισήγαγε τον όρο για να ανακαλύψει στην συνέχεια την ακαταμάχητη γοητεία τους.

Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει μια «εφημερίδα -θεσμός», όπως στην Γαλλία ο «Le Monde» ή στην μεταφρανκική Ισπανία η «El Pais» που να παίζει τον ρόλο του φωτισμένου συμβούλου ο οποίος, παρ ότι μέσα στο σύστημα, το προφυλάσσει από τις κακοτοπιές της ανεξέλεγκτης διαφθοράς και διαπλοκής. Τον ρόλο δηλαδή που θα μπορούσε να είχε παίξει το «Βήμα» ή η «Καθημερινή» αν δεν είχε πουληθεί την δεκαετία του 80 στον Κοσκωτά.

Η πολύπλευρη κρίση που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία είναι και κρίση των ΜΜΕ, όπως εξελίχθηκαν μετά την μεταπολίτευση και ιδιαίτερα στην διάρκεια της καθοριστικής δεκαετίας του 80. Σε αυτό το παιχνίδι εξουσίας ο Χρήστος Λαμπράκης ήξερε πάντα να κερδίζει. Αλλά η πορεία της χώρας θα ήταν διαφορετική αν τα είχε παρατήσει το 83 ή αν στην συνέχεια είχε διαλέξει για τον εαυτό του τον ρόλο του φωτισμένου συμβούλου αντί για τον ρόλο του ίδιου του ηγεμόνα.

σχετικά άρθρα

Δηλώσεις για το θάνατο του Χρήστου Λαμπράκη
Δημοσίευση: 21-12-2009 14:33

Έφυγε από τη ζωή ο Χρήστος Λαμπράκης
Δημοσίευση: 21-12-2009 11:27

ΠΗΓΗ ΤΙΒΙΕΞΕΣ

ΟΤΑΝ Η ΠΙΚΡΙΑ ΞΕΧΕΙΛΗΣΕ ΤΟ ΠΙΚΡΟ ΠΟΤΉΡΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

Ενα γράμμα στο Λευκάδα πρες συγκηνιτικό και διδακτικό :
O TPAKOBΛAXOΣ Δεν γνωρίζω πως νοιώθετε εσείς σαν Έλληνας υπήκοος, αλλά εγώ σας διαβεβαιώνω ότι όταν πέρασα τα πενήντα μετάνιωσα για πολλά πράγματα που δεν έκανα στη ζωή μου. Δεν μπόρεσα να καταλάβω γιατί ήμουν τόσο τυφλός στα νεότερα χρόνια μου και δεν έβλεπα ότι όλοι αυτοί που με κυβέρνησαν με παχιά λόγια ήταν οι ίδιοι που δεν πίστευαν λέξη από αυτά θα έλεγαν. Ίσως η ελπίδα για ένα καλύτερο πάντα αύριο είναι κάτι που χρειάζεται ένας νέος. E, αυτή την ελπίδα εκμεταλλεύτηκαν και με έκαναν ανθρωπάκι και πιόνι στην σκακιέρα τους όλοι οι "επιφανείς μεγάλοι πολιτικοί". Γεννήθηκα στις αρχές της δεκαετίας του 50 σε μια κωμόπολη της Hπείρου από αγροτοκτηνοτροφική οικογένεια που σήμερα θα την αποκαλούσα συντηρητική αλλά και φιλόπατρη. Έφηβος άκουγα ότι τα ιδανικά που πρέπει να με διακατέχουν είναι Πατρίς – Θρησκεία - Οικογένεια και πάνω σε αυτά έπρεπε να στηρίξω την μελλοντική μου διαδρομή ως Έλλην φιλόνομος πολίτης. Kατόπιν ήρθαν τα χρόνια του Πολυτεχνείου και έμαθα για τη δημοκρατία, την ισότητα κλπ. Στα είκοσι δύο μου βρέθηκα να υπηρετώ την μητέρα πατρίδα η οποία με κάλεσε να πολεμήσω στην Kύπρο για τα αδέλφια μας. Ένοιωσα χαρά που βρέθηκα εκεί που με κάλεσε η πατρίδα νοιώθοντας ότι έκανα το χρέος μου, όπως ο πατέρας μου το 40 στον Eλληνοϊταλικό Πόλεμο. Ένοιωσα όμως έκπληξη όταν άκουσα τα κουμπάρια να με αποκαλούν καλαμαρά, όχι όλοι, και ότι εγώ φταίω για την τουρκική εισβολή που έγινε στο νησί τους. Eίδα φίλους από την σειρά μου (72 Γ' EΣΣO) να χάνουν τη ζωή τους για την πατρίδα - θρησκεία - οικογένεια. Γύρισα πίσω και διάβασα ότι ο αγώνας που δώσαμε τότε ήταν προδομένος και απλά για τα μάτια του κόσμου έπρεπε να κρατήσουμε ψηλά την σημαία. H επαγγελματική μου αποκατάσταση ως πολίτης προέκυψε από την B' στρατιωτική μου ειδικότητα (κουρεύς) με την οποία δραστηριοποιήθηκαν στην γενέτειρα κωμόπολη. Πολιτικά εντάχθηκα αρχικά στην Αριστερά, παρά τις αντιρρήσεις που υπήρχαν μέσα την οικογένεια. Πίστευα ότι εκεί έπρεπε να ανήκουν όλοι οι εργαζόμενοι βιοπαλεστές, μια και τα μεγάλο κεφάλαιο ήταν απέναντι. Δεν άργησε όμως να έλθει ο χρόνος που κατανεμήθηκε σε μικρότερα κομμάτια με αποτέλεσα να βλέπω αλλά και να μαθαίνω πράγματα που μόνο αριστερά δεν ήμουν. Tο ‘81 βρέθηκα με πολλούς συντρόφους να υποστηρίζουμε το ΠAΣOΚ, για μια πιο δημοκρατική σοσιαλιστική κοινωνία που θα έδινε σε όλους ίσες ευκαιρίες για ένα καλύτερο μέλλον. Όλα πρώην πρωτοκλασάτα στελέχη της Αριστεράς και ειδικά αυτοί που πρωτοστάτησαν στον αγώνα του Πολυτεχνείου ανέλαβαν υπουργικούς θώκους με αποτέλεσμα πάλι να πιστέψω ότι είχα κάνει σωστή πολιτική επιλογή. Όμως πάλι προδόθηκα. O τότε σοσιαλισμός αποδείχθηκε στη διαδρομή ότι μόνο σοσιαλισμός δεν ήταν. Tα περισσότερα στελέχη έκαναν πολιτική για τη δική τους μελλοντική ευμάρεια και εμένα τον στρατιώτη με ξέχασαν μα και τους υπόλοιπους στρατιώτες της παράταξης. Απλά η χειροκίνητη χορευτική μηχανή έγινε ηλεκτρική... και άρχισα να πληρώνω άμεσους φόρους κάθε χρόνο. Δεν θα ξεχάσω την πράσινη ταυτότητα που μου έδωσε το κόμμα αντί αντιτίμου βεβαίως, για την οποία κανείς δεν μου είπε σε τι χρειάζεται. Tότε είδα κάποιους συγχωριανούς να πλουτίζουν μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα και να τρώνε με χρυσά κουτάλια. Είχαμε μπει στην εποχή των δώρων προς τους εαυτούς τους. Tους ρώτησα πως γίνανε πλούσιοι και μου απαντούσαν με δουλειά... Έτσι λοιπόν άρχισα και εγώ να μην κλείνω κανένα απόγευμα το μαγαζί αλλά και τις Kυριακές πήγαινα στον κούρο την εποχή που κουρεύαμε ζώα μήπως και αυξήσω τα εισοδήματά μου... Πάλι όμως δεν γινόταν τίποτα. Παντρεύτηκα πήρα την σύζυγο και πήγαμε στο μεγάλο χωριό γιατί εκεί λέγανε ότι έχει πιο μεγάλες ευκαιρίες. Δουλεύαμε και οι δύο σε μια μεγάλη τσιμεντοβιομηχανία και πάλι φράγκο δεν μας έμενε. H γυναίκα μου γκρίνιαζε πως δεν είμαι έξυπνος και μου έλεγε πως με τα χέρια δεν βγαίνουν λεφτά. Με προέτρεπε να κάνω και εγώ καμία κομπίνα όπως τόσοι άλλοι που ανήκαν στο κόμμα. Mάταια προσπαθούσα να της εξηγήσω ότι εγώ είμαι σοσιαλιστής και δεν επιτρέπετε να κάνω τέτοια πράγματα. H αλήθεια είναι ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τη κατάσταση. O Aνδρέας αρρώστησε... οι πρωτοκλασάτοι μάλωναν για το ποιος έφαγε τα πιο πολλά ή ποιος θα αναλάβει διάδοχος του ηγέτη. Το εργοστάσιο είχε πάρει πολλά δάνεια και δεν πήγαινε καλά, τις εκλογές τις κέρδισε ο Mητσοτάκης και άρχισαν οι ιδιωτικοποιήσεις. Έτσι τα αφεντικά στο εργοστάσιο έγιναν οι ξένοι. Aυτοί άρχισαν να μειώνουν το προσωπικό με αποτέλεσμα η γυναίκα μου να μείνει χωρίς δουλειά. Mέσα σ' όλα νάτος και ο διάδοχος της οικογένειες που ήλθε σε κατάλληλη χρονική συγκυρία (τρομάρα μου έτσι νόμιζα πως ήταν συγκυρία). Τριάμισι χρόνια λιτότητα επί Mητσοτάκη είχαμε, με αποτέλεσμα να χάσει τις εκλογές και μας ήρθε πάλι στην εξουσία ο Aνδρέας, αλλά αδύναμος και άβουλος. H γυναίκα έπιασε δουλειά σε μια εταιρία που έλεγαν πως θα την πάρει το κράτος και πίστευε ότι θα γίνει δημόσιος υπάλληλος. Eμένα το τσιμέντο πέτρωνε στα πνευμόνια μου αλλά δεν το έβαζα κάτω. O Aνδρέας πέθανε και ο νέος αρχηγός ο Σημίτης ανέλαβε ως τεχνοκράτης. Πάλι λιτότητα μας προέκυψε για αρκετά χρόνια και τότε άκουσα ότι χρωστάω πολλά λεφτά. Mα εγώ δεν είχα πάρει φράγκο ποτέ και από κανένα πως ήταν δυνατόν να χρωστάω; Mα τρώνε οι άλλοι μου λέγανε και θα πληρώσεις και εσύ γι' αυτούς... Ωραίο σοσιαλισμό έχουμε σκέφτηκα: Άλλοι τρώνε και πίνουν και άλλοι πληρώνουν. Όπως καταλάβατε επειδή η κατάσταση με τις ρεμούλες δεν πήγαινε άλλο ο λαός αποφάσισε να βγάλει τον Kαραμανλή τον νεότερο που είχε υποσχεθεί να στείλει τους κλέφτες φυλακή. Όμως πάλι λιτότητα και καινούργιοι κλέφτες προστέθηκαν στους παλιούς. Nέοι φόροι και ακρίβεια για να πληρώσουμε τα δανεικά που όμως αντί να μειώνονται αυτά αυξάνονταν τα έρμα. O γιος μου τελείωσε καθηγητής μαθηματικός και δούλευε σε ένα φροντιστήριο ανασφάλιστος με 680 ευρώ το μήνα. H επιχείρηση που η γυναίκα μου περίμενε να γίνει δημόσιος υπάλληλος έκλεισε και το τσιμέντο έγινε μπλόκι στα σωθικά μου οι γιατροί που είπαν να αλλάξω δουλειά, αλλιώς αντίο. Γυρίζω στο χωριό μας και εν τω μεταξύ πέθανε και ο πατέρας μου και ανέλαβα τα πρόβατα μαζί με την γυναίκα μου. Μας ακολούθησε και ο γιος μου και κάνει τον μικροπωλητή σε λαϊκή στα Γιάννενα. Tώρα που βγήκε ο Γιώργος, ο γιος του Aνδρέα, ακούω ότι θα αργήσω να πάρω σύνταξη, (αν πάρω) γιατί χρωστάμε πολλά.... Πάντως για ένα είμαι σίγουρος: Eγώ και η οικογένειά μου δεν θα πεινάσω. Έχω τα προβατάκια μου, τις κότες μου, τα χόρτα μου από το μπαχτσέ και λίγο τσίπουρο για τα βράδια. Aν χρειαστεί όμως να πολεμήσω κι άλλη φορά το κάνω μόνο για τα δικά μου υπάρχοντα. Άλλωστε την σημαία είδα γιατί την έχουν και τι την κάνουν. Aν με ρωτήσεις αν μετάνιωσα που γεννήθηκα Έλληνας θα σου πω ναι!!! Eίναι πολλά που με οδήγησαν στην άρνηση. Aκόμη και οι Αλβανοί περνούν πιο καλά από πολλούς Έλληνες. Κοίταξε στο δρόμο για την Κακαβιά και θα δεις ότι τα πανάκριβα ΙΧ έχουν αλβανικές πινακίδες. Πότε πρόλαβαν και έβγαλαν τόσα λεφτά; Αν ήμουν Αλβανός θα έτρεχαν όλοι οι αντιρατσιστές να με βοηθήσουν και να με συντρέξουν, άσε που δεν θα πλήρωνα τίποτα στο ελληνικό κράτος. Ακόμη και περίθαλψη τσάμπα θα είχα. Εγώ ένα παλιομαρμπέλα μεταχειρισμένο αγόρασα και μου στοίχισε ένα τόνο γάλα! Αμ το άλλο που άκουσα χθες ότι οι ξένοι με λένε γουρούνι; Παρ' ότι μόνο πρόβατα έχω. Ποιος είμαι: Θυμήσου Β' Μοίρα αλεξιπτωτιστών 72 Γ' ΕΣΣΟ στο διπλανό κρεβάτι και σε είχα ταράξει στην τράκα. Τρακόβλαχο με έλεγες και γελούσαμε. Καρέλια άφιλτρα μισοπακέτο κασετίνα... Θ.Δ.

Η ΜΙΚΡΗ ΛΕΥΚΑΔΑ ΜΕ ΤΟΥΣ 97 ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ

Μια μεγάλη έρευνα του δημοσιογράφου ΗΛΙΑ ΓΕΩΡΓΑΚΗ

--Πρωτοφανές ρεκόρ
Η Λευκάδα έχει σήμερα 97(εν ζωή) καθηγητές πανεπιστημίων σε όλο τον κόσμο. Ναι 97!!!. Στην Ελλάδα, στην Αμερική, παντού. Και σίγουρα αυτός αριθμός είναι μεγαλύτερος αν η έρευνα επεκταθεί. Αλλά για τους 97(εν ζωή) είμαστε σίγουροι. Με ονόματα, ειδικότητες και διευθύνσεις. Πρόκειται για ένα τρομακτικό αριθμό αν αναλογιστεί κανείς ότι η Λευκάδα είναι ο μικρότερος νομός της χώρας. Ένας αριθμός-ρεκόρ που πρέπει να τον γνωστοποιήσουμε γιατί μας κάνει περήφανους.. Αποδεικνύεται έτσι περίτρανα ότι η μεγάλη πνευματική και πολιτιστική παράδοση του νησιού συνεχίζεται. Γιατί στους 97 Πανεπιστημιακούς θα πρέπει να προσθέσουμε:

--Τους 57, εν ενεργεία, επαγγελματίες, Λευκαδίτες δημοσιογράφους
---Τους 65 εν ζωή (επαγγελματίες και ερασιτέχνες) Λευκαδίτες ζωγράφους
--Τους 80 επαγγελματίες μουσικούς.
--Τους δεκάδες επιστήμονες, ερευνητές και λογοτέχνες.
Η ερεύνα για την καταγραφή -των εν ζωή- Λευκαδίων Πανεπιστημιακών δεν θα είχε πραγματοποιηθεί εάν δεν μου έδινε το ερέθισμα, πριν από πολλά χρόνια, ο αείμνηστος Τέλης Χαραμόγλης στις ατέλειωτες συζητήσεις που είχαμε για τους Λευκαδίτες.
Ο Τέλης είχε καταρτίσει ένα πρόχειρο κατάλογο με Λευκαδίτες πανεπιστημιακούς τον οποίο είχε την ευγενή καλοσύνη να μου στείλει ο Τάσος Κοντομίχης από την Χαραμόγλειο Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη. Και από τότε άρχισε η έρευνα. Με χρόνο και κόπο.

Με τηλεφωνήματα, φαξ και e-mail τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Όσο περνούσε ο καιρός ανακάλυπτα και νέα ονόματα. Από τον Καναδά μου έγραψε η Μαρία Μαραγκού και ο Θανάσης Πατίστας (γεωφυσικός με ειδικότητα στις επιδράσεις στην ηχητική εκπομπή της γήινης άμμου). Στην Ελλάδα με βοήθησαν πολλοί. Ανάμεσα τους ο Θανάσης Καλαφάτης, η Θεοδώρα Ροντογιάννη, η Έφη Βερυκίου, ο Σπύρος και η Ευγενία Φλογαΐτη, ο αθλητίατρος Γιώργος Ροντογιάννης (Θεσσαλία), ο Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, η αδελφή μου η Αναστασία Γεωργάκη(λέκτορας μουσικής τεχνολογίας στο Πανεπ. Αθηνών), η Έλσα Γράψα κα. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η βοήθεια των συλλογών Λευκαδίων Πάτρας και Θεσσαλονίκης μέσω των εκλεκτών φίλων προέδρων τους κ.κ. Απ. Μαργέλη και Διον. Λιβιτσάνου, αντίστοιχα. Τους ευχαριστώ όλους θερμά.

Παραθέτω τον κατάλογο με τους 97- εν ζωή- Λευκαδίτες Πανεπιστημιακούς σε όλο τον κόσμο με την επιφύλαξη ότι ενδεχομένως να έχω παραλείψει κάποιους. Ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη (σ.σ. η σειρά των ονομάτων είναι τυχαία):

ΛΕΥΚΑΔΙΤΕΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΙ
---------------------------------------------------
ΑΘΗΝΑ-ΠΕΙΡΑΙΑΣ
--Σπύρος Ασδραχάς (ιστορικός)
---Διονύσης Αναπολιτάνος (Πανεπ, Αθηνών-τμήμα μεθοδολογίας-ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης).
--Μαριγώ Αποστόλου-Φίλιππα (Σχολή Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ)
--Ξενοφών Βεργίνης (Πανεπ. Αθηνών-οικονομικό, βουλευτής Λευκάδας)
--Θανάσης Καλαφάτης (Πανεπιστήμιο Πειραιώς)
-Γιώργος Κοντογιώργης (Πάντειο)
---Λίντα Παπαγαλάνη (ανθρωπολόγος)
---Αλέξανδρος Μ. Γουλιέλμος (πανεπ. Πειραιά)
--Nινέτα Γουλιέλμου (ναυτιλιακό, Πανεπ. Πειραιά)
--Μαυρέτα Σταύρακα (νομικής Αθηνών)
--Γεράσιμος Δουβίτσας (οδοντιατρικής, αναπλ. καθηγητής)
--Νίκος Φίλιππας (Πανεπιστήμιο Πειραιώς)
---Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης (ιστορικός ΕΙΕ)
--Γιώργος Σταματέλος (επίκουρος ιατρικής)
---Σπύρος Φλογαΐτης (δημόσιο δίκαιο, τακτικός καθηγητής νομικής Αθηνών)
---Ευγενία Φλογαΐτη (περιβαντολογική εκπαίδευση)
---Φωτεινή Παζαρτζή Φλογαΐτη (διεθνές δίκαιο)
-Παναγιώτης Αρ. Ροντογιάννης (πληροφορικής)
-Αναστασία Σταύρακα-Κακαβάση (ιατρικής)
---Βασίλης Σταύρακας (ιατρικής)
---Γεράσιμος Σταύρακας (φυσικομαθηματικής)
--Νικη Μεσσήνη-Νικολάκη (λέκτορας θετικών επιστημών)
---Ευθυμία Βερυκίου-Παπασπυριδάκου (αναπλ. καθηγ. Φυσικομαθηματικής)
--Νίκος Τετράδης(Πανεπ. Αθηνών-θεωρητικής φυσικής)
---Αναστασία Παν. Γεωργάκη (λέκτορας μουσικής τεχνολογίας Πανεπ. Αθηνών)
--Σπύρος Γ. Γλένης (επ. καθηγητής φυσικού Αθηνών)
--Ιωάννης Π. Γουρζης
--Νικ. Καρύδης (ΕΜΠ)
--Μιχαήλ Ι. Καββαδάς (Σχολή πολιτικών Μηχανικών, ΕΜΠ)
-Αναστάσιος Α. Φιλιππας (ΕΜΠ)
-Πετρούλα Φατούρου-Τσαμοσφύρου (ΕΜΠ)
---Νικόλαος Δ. Φιλιππας (Πειραιά)
-Θεοδώρα Ροντογιάννη-Τσιαμπάου (Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών, ΕΜΠ)

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ-ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
-Νίκος Βλάχος (αστροφυσικής)
---Διαμάντω Λάζαρη (λέκτορας φαρμακευτικής)
---Γιώργος Σταματέλος (δασολογία)
---Πατήρ Ιωάννης Σκιαδαρέσης (επίκουρος Θεολογίας)
--Κων/νος Κατωπόδης (μαθηματικών)
---Ηλιας Θερμός(πολιτικών επιστημών)
---Γεράσιμος Σολδάτος (οικονομίας)
--Μάρκος Βλάχος (ομότιμος Γεωπονικής)
---Σπύρος Γεωργάκης (ομότιμος κτηνιατρικής)
--Κων/νος Σολδάτος (ομότιμος γεωλογίας)
--Δημήτρης Σταύρακας (ομότιμος γεωπονίας)
---Γεώργιος Β. Λογοθέτης (δημοσιογράφος, ΜΜΕ στο ΑΠΘ)
---Κων/νος Καρφάκης (οικονομικά-Πανεπ. Μακεδονία)

ΠΑΤΡΑ
-Παναγιώτης Δρακάτος (μηχανολόγων-μηχανικών)
---Ξενοφών Βερύκιος (χημικών-μηχανικών)
---Διονύσης Καραβίας (ιατρικής)
---Δημήτρης Καράμπαλης (πολιτικών μηχανικών)
---Κατερίνα Φλογαϊτη (φυσικής)
---Θεοδούλα Γράψα ( μαθηματικών)
---Χρήστος Κακλαμάνης (ΕΜΠ)

ΘΕΣΣΑΛΙΑ
-Έφη Γαζή(ιστορίας)
---Γιάννης Μεσσήνης,( καθηγητής μαιευτικής-γυναικολογίας Πανεπ. Θεσσαλίας-Πρόεδρος ΠΕΣΥ κεντρικής Μακεδονίας).
-Γεώργιος Π. Ροντογιάννης, αθλητίατρος, (Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας).
-Αναστάσιος Μ. Σταματέλος

ΚΡΗΤΗ
-Ευστάθιος Σπ. Φίλιππας (μαθηματικό τμήμα)
--Γεώργιος Αραβανής (παιδαγωγική)
---Αλέξανδρος Κακαβούλης (παιδαγωγική)
----Στέφανος Κακλαμάνης

ΓΙΑΝΝΕΝΑ
--Γιάννης Μαλακάσης(ιστορίας)
--Αθανάσιος Αρ. Ροντογιάνης (πληροφορικής)

ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ-ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΙ
--Σπύρος Ν. Αγάθος (Βέλγιο)
----Παναγιώτης Σολδάτος (τμήμα πολιτικών επιστημών Πανεπ. Μόντρεαλ Καναδά)
--Ανέτα Αργύρη
---Θανάσης Τομ Πατίτσας (Γεωφυσικός-Μόντρεαλ)
--Σαμουήλ Νικόλαος Αργύρης του Ερνέστου (ΗΠΑ)
--Φίλιππας Αργύρης του Πέτρου (ΗΠΑ)
--Σπύρος Αρταβάνης του Ιωαννη
---Κων/νος Ασπρογερακας-Γρίβας
---Βασίλης Χ. Κατηφόρης (ΗΠΑ)
--Δαυίδ Β. Κατηφόρης (ΗΠΑ)
---Γεώργιος Νικ. Κατηφόρης (Αγγλία)
---Δήμητρα Λ. Καραμπαλη (Ν. Υόρκη-ΗΠΑ)
---¶γγελος Κτενάς (γλύπτης-πανε. Γκάγιο)
---Σταύρος Ν. Λάζαρης (Γαλλία)
---Σωκράτης Φίλιππος Λιβιτσάνος του Φιλίππου (Μπουένος ¶ιρες- Αργεντινή)
--Χριστίνα Φιλ. Λιβισάνου (ψυχολογία-Αργεντινή)
---Γεράσιμος Ν. Μακρυγιώργος (Βοστώνη-ΗΠΑ)
---Κων/να Μαραγκού
---Γεώργιος Αθ. Περδικάρης (ΗΠΑ)
--Φίλιππος Κ. Περδικάρης
--Γεράσιμος Ξεν. Σάντας (Μπόστον-ΗΠΑ)
---Κων/νος Ξεν. Σαντας (Μπόστον-ΗΠΑ)
---Απόστολος Λάζαρης (πρ. υπουργός)
---Πέτρος Ν. Αργυρης
---Αρισταρχος Ιωαννης Αχείμαστος
---Μυρτάλη Σ. Αχείμαστου
---Φαίδων Κακλαμάνης
---Αριστοτέλης Μεσσήνης
---Αγησίλαος Σουμίλας
---Μιχάλης Αγ. Φίλιππας
- Χριστου Ιωάννου Αραβανής, καρδιολόγος (Ελλάς και ΗΠΑ)
- Πέτρος Ζαβιτσάνος, αστροφυσικός (ΗΠΑ)
--Σπύρος Βρυώνης (ΗΠΑ),
--Γιώργος Ιωάν. Σκιαδάς (Οικονομικών επιστημών, Καναδάς)
του Ηλία Γεωργάκη
Πηγή Ε-ΛΕΥΚΑΣ

Η ΔΡΑΚΟΓΕΝΙΑ

ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΣΑΝΤΑΣ. ΔΥΣΚΟΛΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΓΙΑ ΗΡΩΕΣ

Ο Λάκης (Απόστολος) Σάντας γεννήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1922 στην Πάτρα, όπου τότε υπηρετούσε ο πατέρας του ως δημόσιος υπάλληλος.

Οι γονείς του κατάγονταν από το χωριό Πηγαδισάνοι της Λευκάδας, με τη μητέρα του να κατάγεται και από την Βυτίνα Αρκαδίας.[1] Το 1934, η οικογένεια Σάντα εγκαθίσταται στην Αθήνα.[2] Τελειώνει το γυμνάσιο το 1940 και αμέσως μετά εισάγεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Θα αποφοιτήσει μετά την απελευθέρωση. Τη νύχτα της 30ής προς 31η Μαΐου 1941, θα κατεβάσει, μαζί με το φίλο του Μανόλη Γλέζο τη χιτλερική σημαία από το βράχο της Ακρόπολης. Το 1942 εντάσσεται στο ΕΑΜ και λίγο αργότερα στην ΕΠΟΝ. Το 1943 βγαίνει στο βουνό με τον ΕΛΑΣ. Πήρε μέρος σε αρκετές μάχες στην Αιτωλοακαρνανία, τη Φθιώτιδα και την Αττικοβοιωτία και το 1944 τραυματίστηκε. Το 1946 εξορίζεται στην Ικαρία. Το 1947 φυλακίζεται στην Ψυττάλεια απ’ όπου το 1948 στέλνεται στην Μακρόνησο. Θα διαφύγει στην Ιταλία και θα ζητήσει πολιτικό άσυλο στον Καναδά, όπου θα ζήσει μέχρι το 1962. Το 1963 επιστρέφει στην Ελλάδα όπου έκτοτε ζει μόνιμα.

Ο ίδιος εξιστόρησε το εγχείρημα υποστολής της σημαίας και ορισμένα περιστατικά από τη δράση του στην Εθνική Αντίσταση, στον Ηλία Πετρόπουλο.

Ο λευκαδίτης δημοσιογράφος Ηλίας Κοντογιώργης μίλησε μαζί του και του είπε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα θαυμάστε:

"Εμείς αγόρι μου, είμαστε δρακογενια. κοιμηθήκαμε πάνω στο χιόνι κι ανάμεσα στα σκίνα,δεχτήκαμε ιατρικές επεμβάσεις χωρίς αναισθητικό,ζήσαμε στα ξερονήσια και τις φυλακές,μάθαμε ν αντέχουμε Δεν προλάβαμε να βγούμε στην κοινωνία και βγήκαμε στην Αντίσταση Τα οράματα ερχόντουσαν από μόνα τους να σε συναντήσουν

Ένα μικρο τέταρτο του φεγγαριού έπεφτε πάνω στα μάρμαρα το χουμε συμφωνήσει Αν παν να μας συλλάβουν, θα πέσουμε από την Ακρόπολη Παιδευόμαστε,είναι στερεωμένη με συρματόσκοινο .Σιωπή Μονό το γέλιο της γερμανικής φρουράς ακούγεται Ένα ένα κόβουμε τα σύρματα με χέρια, με δόντια, με λύσσα! Η σημαία πέφτει...........

-------------------------------------------------------------------------------------

Οι αξίες και τα σύμβολα δεν ξεθωριάζουν. Και ο Λάκης Σάντας, αυτός ο σεμνός
Λευκαδίτης, που ελπίζει σε μια ιδανική, αταξική, ειρηνική κοινωνία για τα
νέα παιδιά, που ονειρεύεται την παγκόσμια ειρήνη, ειναι ένα σύμβολο, ένας
ήρωας.
Ο Λακης Σάντας τη νύχτα της 30ης Μάιου 1941- μαζί με τον Μανώλη
Γλέζο -κατέβασαν τη σημαία των ναζί Κατακτητών απο τον Ιερό βράχο της
Ακρόπολης.
Οι Λευκαδίτες τον τίμησαν και τον τιμούν. Ωστόσο για τη σημερινή
νεολαία ειναι άγνωστος.
Είμαι τυχερός που γνώρισα το Λάκη Σάντα ο οποίος ζει κοντά μου, στο Παλαιό
Φάληρο. Και είμαι τυχερός γιατί ο Λ. Σάντας ειναι ένας καταπληκτικός
άνθρωπος με μια σπάνια, σπανιότατη, σεμνότητα για την εποχή μας. Και συνάμα
ειναι ενας θερμός Λευκαδολάτρης.

Ο Λάκης (Απόστολος) Σάντας γεννήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1922 στην Πάτρα,
όπου τότε υπηρετούσε ο πατέρας του ως δημόσιος υπάλληλος. Οι γονείς του ήταν
Λευκαδίτες. Λίγον καιρό μετά η οικογένεια Σάντα εγκαθίσταται στην Αθήνα.
Τελειώνει το γυμνάσιο το 1940 και αμέσως μετά εισάγεται στη Νομική Σχολή του
Πανεπιστημίου Αθηνών. Θα αποφοιτήσει μετά την απελευθέρωση.

Τη νύχτα της 30ής προς 31η Μαΐου 1941, θα κατεβάσει, μαζί με το φίλο του
Μανόλη Γλέζο τη χιτλερική σημαία από το βράχο της Ακρόπολης. Το 1942
εντάσσεται στο ΕΑΜ και λίγο αργότερα στην ΕΠΟΝ.

Το 1943 βγαίνει στο βουνό με τον ΕΛΑΣ. Πήρε μέρος σε αρκετές μάχες στην
Αιτωλοακαρνανία, τη Φθιώτιδα και την Αττικοβοιωτία και το 1944
τραυματίστηκε. Το 1946 εξορίζεται στην Ικαρία.

Το 1947 φυλακίζεται στην Ψυττάλεια απ' όπου το 1948 στέλνεται στην
Μακρόνησο. Θα διαφύγει στην Ιταλία και θα ζητήσει πολιτικό άσυλο στον
Καναδά, όπου θα ζήσει μέχρι το 1962. Το 1963 επιστρέφει στην Ελλάδα όπου
έκτοτε ζει μόνιμα.

Ο ίδιος εξιστόρησε το εγχείρημα υποστολής της σημαίας και ορισμένα
περιστατικά από τη δράση του στην Εθνική Αντίσταση, στον Ηλία Πετρόπουλο. Η
αφήγησή του:

Όταν το Μέτωπο της Μακεδονίας έσπασε και η Μπότα των Ναζί κατέβαινε και μας
πλάκωνε στο στήθος, η πρώτη μου σκέψη ήταν να φύγω με τα υποχωρούντα
στρατεύματα για την Αίγυπτο για να συνεχίσω εκεί τον πόλεμο. Λογάριασα,
όμως, χωρίς τα Στούκας, τα οποία δεν άφησαν ούτε καρυδότσουφλο στον Σαρωνικό
κόλπο. Κι έτσι, ανάμεσα στις φλόγες και στις βόμβες των Στούκας, είδα να
βυθίζονται οι ελπίδες μου για την Αίγυπτο, κι έμεινα. Μπήκαν στην Αθήνα μας
μια Κυριακή κι έστησαν αμέσως την πολεμική τους σημαία σ' έναν ψηλό κοντό,
πάνω στα αθάνατα μάρμαρα της Ακρόπολης. [[Κατηγορία:]]Άπειρα μάτια ελληνικά
εδάκρυσαν το πρωινό εκείνο, βλέποντας το σύμβο- λο των Ούννων να λερώνει το
μοναδικό μνημείο του πολιτισμού και της λευτεριάς, τον Παρθενώνα. Έτσι
εδάκρυσαν και τα δικά μου. Μα... ύστερα τα βλέφαρά μου σφίχτηκαν κι άστραψαν
από μια φλόγα που θα μπορούσε να λιώσει και ατσάλι ακόμη, κι ήταν αυτή, η
φλόγα της συγκρατημένης λύσσας εναντίον τους.

Ήταν η φλόγα που μου έλεγε ότι κάτι πρέπει να τους κάνω. Κάτι μεγάλο, κάτι
που να τους μαστιγώσει σε εκείνα τα αγέρωχα γουρουνίσια μούτρα τους, κάτι
προσβλητικό, κάτι που να τους κάνει να κατεβάσουν εκείνα τα κρύα γαλανά,
χωρίς οίκτο κτηνώδη μάτια τους. Κάτι συμβολικό που να τους χτυπήσει όλους
μαζί σαν χώρα, σαν λαό, και προ παντός, σαν στρατό.

Την ίδια φλόγα είδα τότε στα μάτια πολλών φίλων μου, αλλά προ παντός τη
διέκρινα και την γνώρισα στα μάτια του Μανώλη του Γλέζου, του συμμαθητή μου.
Κυτταχτήκαμε στα μάτια και χωρίς κουβέντες συνεννοηθήκαμε. Αρχίσαμε να
σκεφτόμαστε τι θα κάνομε. Εν τω μεταξύ, οι Ναζίδες είχαν αρχίσει
επιχειρήσεις εναντίον της Κρήτης. Πηγαίναμε στο Φάληρο μόνοι μας και μπρος
στα αφρισμένα κύματα σκεφτόμαστε τι να τους κάνομε ακούγοντας από πάνω μας
τη Λουφτβάφε να μεταφέρει αλεξιπτωτιστές για την Κρήτη. Οι μέρες
περνούσαν... Είχε περάσει ένας μήνας που κατέλαβαν την Αθήνα και η Κρήτη
είχε λυγίσει. Πολεμούσαν ακόμη τα παλικάρια μας μαζί με τους Εγγλέζους σε
μερικά σημεία.

Κι έξαφνα ένα δειλινό που ήμαστε στο Ζάππειο και ο ήλιος έγερνε λούζοντας
τον ορίζοντα με εκείνα τα χρώματα που μόνο ο αττικός ουρανός έχει, τα μάτια
μας γύρισαν στον βράχο της Ακροπόλεως. Μέσα στο υπέροχο φόντο της δύσης
σταθήκαμε και κυττούσαμε. Και τότε... το βλέμμα μας έπεσε πάνω στη σημαία
τους που υπερήφανα κυμάτιζε ψηλά-ψηλά και η βαριά σκιά της πλάκωνε
καταθλιπτικά όλη την Αθήνα, όλη την αττική γη. Να τι πρέπει να τους κάνομε!
Ήρθε η σκέψη σαν σπίθα. Να τους την πάρομε. Να την γκρεμίσομε και να την
ξεσχίσομε και να πλύνομε έτσι τη βρωμιά από τον Ιερό Βράχο. Την είχαν στήσει
αυτήν την ίδια την πολεμική τους σημαία οι Ναζί θριαμβευτικά ως τότε στη
Βαρσοβία, στη Βιέννη, στην Αμβέρσα, στη Νορβηγία, στο Παρίσι και στο
Βελιγράδι και απειλούσαν να τη στήσουν σε όλο τον κόσμο τότε. Μα εδώ είναι
Ελλάδα. Είναι η μικρή χώρα που απ' αυτή ξεπετάχτηκε η φλόγα του Πολιτισμού.
Είναι η χώρα που δίνει το παράδειγμα πάντα στις κρίσιμες στιγμές της
Ιστορίας. Ήταν πολύ απλό μα και πολύ Μεγάλο. Μια σημαία σήκωσε στις 25
Μαρτίου 1821 ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, μια σημαία θα κατεβάζαμε και μεις
στις 31 Μαϊου 1941. Συμβολικό το πρώτο, συμβολικό και το δεύτερο. Μια φούχτα
άνθρωποι τότε απειλούσαν την Πανίσχυρη Τουρκική Αυτοκρατορία. Δυο παιδιά
εμείς, θα προσβάλλαμε το φοβερό τότε Γ΄ Ράιχ. Και βάλαμε σ' ενέργεια αμέσως
το σχέδιο. Πήραμε απ' την Εθνική Βιβλιοθήκη τη Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια και
διαβάσαμε στη λέξη Ακρόπολις. Εκεί είδαμε όλες τις σπηλιές ή τρύπες που έχει
ο βράχος της Ακροπόλεως από την εποχή εκείνη και καταλάβαμε ότι μόνον από
ένα σπήλαιο -που είναι στο εσωτερικό του βράχου της Ακροπόλεως και λέγεται
Πανδρόσειον άντρον" και στο οποίο κατά τη Μυθολογία εκατοικούσε ο ιερός όφις
της θεάς Αθηνάς και του πήγαιναν οι ιέρειες του ναού του Παρθενώνα και
έτρωγε μηλόπιττες στις εορτές των Παναθηναίων- ότι μόνον απ' αυτήν την
τρύπα, που έβγαινε σε ένα βάθρο δίπλα στο Ερεχθείο, θα μπορούσαμε να
ανεβούμε στην Ακρόπολη χωρίς να μας δουν οι Γερμανοί φρουροί. Την άλλη μέρα
κιόλας πήγαμε και ανεβήκαμε σαν επισκέπτες στην Ακρόπολη και είδαμε πού
ακριβώς είναι αυτή η σπηλιά από την οποία θα ανεβαίναμε την νύκτα. Πέρασε κι
αυτή η ημέρα και ήλθε η επομένη, η 30ή Μαϊου 1941. Είχαμε ακούσει το βράδυ
από το ραδιόφωνο το Λονδίνο που μας είπε ότι η Κρήτη εγκατελείφθη πια. Πρωί
πρωί οι Ούννοι με τις εφημερίδες τους και με προκηρύξεις μας ανήγγειλαν
γεμάτοι κομπασμό και υπερηφάνεια ότι κατέλαβαν και την τελευταία γωνιά της
Ελλάδας, την ηρωική Κρήτη.

Δεν ξέρω τι ήταν εκείνο που ένιωθα, μα μου φαίνεται πως ήταν ένα παράπονο
μαζί με δυνατό πυρετό. Περίμενα μ' αγωνία να βραδιάσει.

Επιτέλους βράδιασε. Συναντηθήκαμε με τον Μανώλη και ξεκινήσαμε. Όπλα δεν
είχαμε τότε. Είχα πάρει μαζί μου μόνον ένα φαναράκι ηλεκτρικό κι ένα
μαχαιράκι. Φτάσαμε. Κάναμε μια βόλτα στα Προπύλαια μέχρι να φτάσει η ώρα 9:
30 μ.μ. Τότε είδαμε τους Γερμαναράδες να είναι μαζεμένοι μέσα στο δωμάτιο
της εισόδου και να πίνουν κρασί και μπίρες, έχοντας και μερικές κακές
Ελληνίδες, απ' αυτές που πουλάν τον έρωτά τους στα Προπύλαια που είχαν το
Φρουραρχείο. Ακούγαμε απόμακριά τα κτηνώδη χάχανά τους και τα τραγούδια τους
και σφίγγαμε ακόμη περισσότερο τα δόντια μας. Όταν έφτασε η ώρα,
κυτταχθήκαμε. Ίσως να μην ξαναβλέπαμε τον ήλιο ν' ανατέλλει. Είναι αλήθεια
ότι νιώθαμε ένα δυνατό χτυποκάρδι μα αυτό δεν ακουγόταν παραέξω. Τα στήθη
μας τα ελληνικά το πνίγανε. Είναι γλυκός ο θάνατος όταν πεθαίνεις για τα
ιδανικά σου.

Σ' αυτές τις στιγμές δεν έχεις παρά να θυμηθείς την Ιστορία. Να θυμηθείς τον
Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, να θυμηθείς τον Αθανάσιο Διάκο ή το Μεσολόγγι ή τον
πόλεμο της Αλβανίας κι είσαι εντάξει. Σφίξαμε τα χέρια, πηδήξαμε τα σύρματα,
μπήκαμε ανάμεσα στα δέντρα. Συρθήκαμε με την κοιλιά και φτάσαμε στη σπηλιά.
Μπήκαμε μέσα ψηλαφητά κρατώντας και την αναπνοή μας ακόμη. Αρχίσαμε να
σκαρφαλώνομε ως τα μαδέρια της σκαλωσιάς που είχαν φτιάξει οι αρχαιολόγοι
για ανασκαφές. Κάτω μας το βάραθρο άνοιγε το μαύρο του στόμα να μας καταπιεί
στο πρώτο ξεγλίστρημα. 40 μέτρα κάτω κατέβαινε η σπηλιά και κατόπιν
ανοιγότανε το χείλος ενός ξεροπήγαδου, άλλα καμιά δεκαριά μέτρα. Σιγά-σιγά
σκαρφαλώσαμε και κάνοντας μια τελευταία έλξη βγήκαμε στο επάνω βάθρο.
Ανεβήκαμε μερικά μαρμάρινα σκαλιά και σηκώσαμε τα κεφάλια μας να δούμε. Ήταν
ένα τέταρτο το φεγγάρι. Και καθώς το ασημένιο του φως έλουζε τα ιερά εκείνα
μνημεία του άπαντου της Τέχνης και της Ομορφιάς, νιώσαμε μέσα μας ν'
ατσαλώνομε. Είδαμε με τα μάτια της ψυχής μας τους αθάνατους προγόνους μας να
στέκονται σιωπηλοί και μεγαλοπρεπείς μες στις χλαμύδες τους τριγύρω μας και
να μας κυττάνε ερωτηματικά αν θα κάνομε το καθήκον μας ή όχι. Αν και δεν
πολυπιστεύω στο μοιραίο, εν τούτοις εκείνες τις στιγμές νομίζω ότι το
μοιραίο της φυλής μας έριξε τον κλήρο σε μας... Προχωρήσαμε συρτά με την
κοιλιά. Μας χώριζαν περίπου 50-60 μέτρα απ' τον κοντό που είχαν τη σημαία
τους. Χωριστήκαμε και πηγαίναμε ανάμεσα στα μάρμαρα, πετώντας κάθε τόσο
πέτρες μήπως ήταν κανένας Γερμανός σκοπός κρυμμένος. Όταν φτάσαμε κοντά στον
κοντό είδαμε την ξύλινη σκοπιά τους.

Πετάξαμε πάλι κάνα-δυο πέτρες κι όταν είδαμε ότι ήταν ησυχία σηκωθήκαμε
όρθιοι και προχωρήσαμε θαρρετά. Φτάσαμε στον κοντό. Ψηλά κυμάτιζε η σημαία
τους. Λύσαμε το συρματόσχοινο και τραβήξαμε για να την κατεβάσομε. Μα την
είχαν μπλέξει στην κάτω άκρη της με τα τρία συρματόσχοινα που στήριζαν τον
κοντό. Κρεμόμαστε κι οι δυο για να την κατεβάσομε μα δεν κατέβαινε. Αρχίσαμε
τότε με τη σειρά να σκαρφα- λώνομε στον σιδερένιο κοντό για να την φτάσομε
και να την κόψομε. Μα ήταν 20 μέτρα ο κοντός και λείος κι ήταν αδύνατο να
την φτάσομε. Κουρασμένοι σταθήκαμε για λίγο κι απογοητευτήκαμε, σκεφτόμαστε
τι να κάνομε.

Να φύγομε χωρίς την σημαία τους λάφυρο, δεν το σκεφτήκαμε ούτε μια στιγμή.
Και μέσα στην ένταση της σκέψης μας, σκεφτήκαμε ότι πρέπει να σπάσομε τα
τρία συρματόσχοινα για να μπορέσομε να την κατεβάσομε.

Αρχίσαμε τότε με τα χέρια μας, με τα δόντια μας, με ό,τι μπορούσαμε να
προσπαθούμε να ξεκολλήσομε τα συρματόσχοινα απ' τους σκουρασμένους χαλκάδες
με τους οποίους κρατιότανε στα γύρω μάρμαρα. Κραυγή ενθουσιασμού μου ξέφυγε
όταν έσπασε το πρώτο. Κατόπιν έσπασε και το δεύτερο και μετά το τρίτο.
Αμέσως ξεμπλέξαμε τα συρματόσχοινα και τότε το μισητό σύμβολο του φασισμού
κατέβηκε. Ήταν μια τεράστια σημαία 4 μ. μήκος και 2 μ. πλάτος. Στη μέση είχε
τον αγκυλωτό σταυρό και στην απάνω άκρη τον γοτθικό πολεμικό σταυρό του
Κάιζερ.

Με λύσσα την κόψαμε απ' το συρματόσχοινο και την μαζέψαμε. Σχίσαμε από ένα
κομμάτι απ' τον αγκυλωτό σταυρό. Την υπόλοιπη την κάναμε ρολό και την
πήραμε. Είχαν περάσει τρεις ώρες περίπου απ' την ώρα που είχαμε ξεκινήσει.
Το φεγγάρι είχε χαθεί και μαζί μ' αυτό και οι οπτασίες των προγόνων μας
ευχαριστημένες. Ο αέρας μας δρόσιζε τα φλογισμένα πρόσωπά μας και μας έφερνε
από μακριά τα χάχανα των Γερμαναράδων.

"Α! τώρα γελάστε και τραγουδείστε όσο θέλετε, αύριο το πρωί θα τα πούμε",
σκέφτηκα.

Κατεβήκαμε απ' το ίδιο μέρος. Για να την πάρομε μαζί μας ήταν αδύνατο γιατί
η ώρα της κυκλοφορίας είχε περάσει. Τότε αποφασίσαμε να την κρύψομε μέσα
στην ίδια τη σπηλιά, κάτω στο ξεροπήγαδο. Κατεβήκαμε σιγά σιγά μέχρι κάτω,
φτάσαμε στο χείλος του ξεροπήγαδου και την πετάξαμε όπως ήταν, τυλιγμένη σε
μπόγο, μέσα. Ακούσαμε τον γδούπο της και ησυχάσαμε.

Ανεβήκαμε πάλι και φύγαμε σιγά σιγά, πηγαίνοντας σύρριζα στον τοίχο και
προσέχοντας μην συναντήσομε καμιά γερμανική περίπολο. Όταν βρισκόμαστε στη
μέση του δρόμου περίπου για το σπίτι μας, μας σταμάτησε ξαφνικά με το
πιστόλι στο χέρι ένας Έλληνας αστυνομικός που φύλαγε σκοπός σ' ένα δημόσιο
ταμείο.

Στην αρχή σκέφτηκα να του επιτεθώ με το μαχαίρι. Αλλά κατόπιν του μιλήσαμε
ευγενικά και θαρρετά και του δώσαμε να καταλάβει ότι πρέπει να μας αφήσει να
πάμε στα σπίτια μας χωρίς βέβαια να του πούμε τίποτε για το ζήτημα της
σημαίας. Μας άφησε και φύγαμε. Φτάσαμε στα σπίτια μας, καθησυχάσαμε τους
δικούς μας που μας περίμεναν γεμάτοι αγωνία μη ξέροντας πού είμαστε. Όλη τη
νύχτα δεν κοιμήθηκα. Και το πρωί ήρθε ο Μανώλης και ανεβήκαμε στην ταράτσα
του σπιτιού μου και κυττούσαμε την Ακρόπολη. Μέχρι τις 11 π.μ. της 31ης δεν
υπήρχε σημαία στην Ακρόπολη, όπως έλεγαν τώρα τελευταία μετά την
απελευθέρωση οι Έλληνες φύλακες της Ακροπόλεως. Η γερμανική φρουρά, η οποία
απετελείτο από 20 περίπου άνδρες τα είχε χάσει. Πανικός στο γερμανικό
στρατηγείο. Οι κούρσες πήγαιναν κι έρχονταν. Τι έγινε η πολεμική τους
σημαία; Ποιος τόλμησε να την πειράξει; Κατά τις 11 η ώρα πήγαν και βάλαν
μιαν άλλη στη θέση της πιο μικρή. Με τις απογευματινές εφημερίδες
βροντοφωνήσανε οι Γερμανοί τις κυρώσεις τους. Επήραν τα δακτυλικά μας
αποτυπώματα απ' το σιδερένιο κοντό και μας κατεδίκασαν ερήμην σε θάνατο
(γιατί δεν μας ήξεραν). Επίσης όλους τους τυχόν σ υνενόχους μας. Μας
επικήρυξαν και με χρηματικό ποσόν. Περιόρισαν τις ώρες κυκλοφορίας των
πολιτών και απέλυσαν τον αρχηγό της Αστυνομίας και τους διοικητές των
αστυνομικών τμημάτων της περιφερείας της Ακροπόλεως.

Επίσης, συνέλαβαν όλους τους Έλληνες φύλακες της Ακροπόλεως, τους οποίους
όμως άφησαν ελευθέρους, αφού εξήτασαν τα αποτυπώματά τους και τους
ανέκριναν, τη δε φρουρά τους την κατεδίκασαν εις θάνατον και την εξετέλεσαν.
Μου φαίνεται πως βγήκαν λίγο ξινά τα γλέντια των Γερμαναράδων για τον
θρίαμβο της Κρήτης... Αμέσως το νέο διαδόθηκε σαν αστραπή στην Αθήνα και
στον Πειραιά και στα περίχωρα και κατόπιν σ' ολόκληρη την Ελλάδα. Το Λονδίνο
και το Κάιρο την άλλη νύχτα έπλεξαν εγκώμια γι' αυτό. Θα νιώσω άραγε άλλη
φορά τα συναισθήματα που ένιωθα εκείνες τις ημέρες όταν άκουγα γύρω μου
παντού τους Έλληνες με υπερηφάνεια και ειρωνεία για τους Γερμανούς να μιλούν
για το γεγονός αυτό και να το χαρακτηρίζουν παίρνοντας κουράγιο για την αρχή
του καινούργιου πολέμου της Αντίστασης. Έβλεπες παντού τον κόσμο να έχει
αναθαρρήσει, να περπατάει με ψηλά το κεφάλι, ξέροντας καλά ότι το καζάνι
άρχισε να βράζει πάλι...

Κι έτσι αρχίσαμε... Έπειτα από 8 μήνες επεχείρησα να φύγω για την Αίγυπτο
για να πάω στο στρατό να πολεμήσω πιο ενεργά μαζί με τον Μανώλη κι έναν άλλο
φίλο μου. Μα, ύστερα από προδοσία, μας έπιασαν οι Γερμανοί. Μας κλείσανε
στις φυλακές. Τότε σκέφτηκα ότι αν είχαν την εξυπνάδα να παραβάλουν τα
δακτυλικά μας αποτυπώματα, όλα θα τελείωναν. Αλλά δεν την είχαν, ευτυχώς.

Καθίσαμε λίγο καιρό στις φυλακές, όπου περάσαμε του κόσμου τα μαρτύρια (ξύλο
ανηλεές, σχεδόν καθημερινό ντους με κρύο νερό έξω στο κρύο κ.λπ.) αποτέλεσμα
των οποίων ήταν, όταν βγήκαμε, τον Απρίλιο του 1942, ύστερα από μια αμνηστία
που μας συμπεριέλαβε, να κάνει ο Μανώλης αιμοπτύσεις.

Μόλις βγήκα απ' τη φυλακή, οργανώθηκα για καλά (είχε φουντώσει εν τω μεταξύ
το κίνημα της Αντίστασης) κι άρχισα να κάνω χίλιες δουλειές, από κόλλημα
προκηρύξεων και γράψιμο στον τοίχο μέχρι μεταφορά όπλων και κρύψιμο, κ.λπ.

Το καλοκαίρι του 1943 ένας χαφιές των SS με γνώρισε και κουβάλησε αρκετούς
από δαύτους να με πιάσουν. Τους ξέφυγα, πηδώντας από παράθυρο σε παράθυρο κι
από ταράτσα σε ταράτσα και βγήκα στο Αντάρτικο. Κατατάχθηκα στον ΕΛΑΣ και
τοποθετήθηκα στην περιοχή Στερεάς Ελλάδας.

Έλαβα μέρος σε αρκετές μάχες παρατάξεως με τους Ναζίδες και σε πολλές
επικίνδυνες αποστολές και κανόνισα αρκετούς Γερμαναράδες, τραυματίσθηκα δε
στο στήθος (αριστερό ημιθωράκιο) πάνω απ' την καρδιά από τυφλό τραύμα
βλήματος. Αυτή είναι η ιστορία της συμβολής μου στην Αντίσταση του λαού μας,
εν ολίγοις. Αλλά τι είναι αυτά μπροστά στις υπέροχες σελίδες που έχει γράψει
ο ελληνικός λαός στα τέσσερα αυτά χρόνια της πιο σκληρής και ανελέητης
σκλαβιάς που είδαμε ποτέ στην ιστορία μας; Κάθε πέτρα και κάθε αγκωνάρι,
κάθε δρόμος και κάθε πεζοδρόμιο έχει γραμμένη απάνω μιαν ολόκληρη ιστορία
ηρωισμού και θυσίας για τη λευτεριά, από γνωστούς και άγνωστους μάρτυρες,
ήρωες, ατσάλινες ψυχές που ξεψυχάγανε προφέροντας το όνομα της Ελλάδας μας
και φωνάζοντας "Θάνατος στο φασισμό!!!". Οι βουνοκορφές πάλι κι οι ράχες
αχολογούν ακόμα απ' τις κλαγγές των όπλων κι απ' τα κλέφτικα τραγούδια των
λεβεντόκορμων ανταρτών και κάθε στενό και κάθε ρέμα μυρίζει μπαρούτι ακόμη,
απ' αυτό που έπεφτε καυτό απάνω στις γερμανικές φάλαγγες κάθε λεπτό και τους
έκανε, αλαφιασμένοι να μην ξέρουν από πού να φυλαχτούν, νομίζοντας ότι κάθε
πεύκο και κάθε έλατο ζωντανεύει κι είναι αντάρτης, εκδικητής!!! Θα μπορούσα
να λέω ολόκληρα μερόνυχτα, είναι τόσα πολλά.



ΣΗΜ: Με τίτλο ''Δεν νιώθω ήρωας, έκανα το καθήκον μου ''στις 29 Μα'ίου 2000
ο Λάκης Σάντας σε συνέντευξη που εδωσε στον υπογράφοντα(επίσης Λευκαδίτη)
και δημοσιευθηκε στα 'ΝΕΑ'(στήλη 30 ερωτήσεις) ειπε:

ΚΑΤΑΓΕΤΑΙ: Από τη Λευκάδα

ΑΓΑΠΑΕΙ: Την τάξη και την αποτελεσματικότητα

ΔΙΑΒΑΖΕΙ: Πολλή ιστορία

ΕΛΠΙΖΕΙ: Σε μια ιδανική, αταξική, ειρηνική κοινωνία για τα νέα παιδιά

ΑΚΟΥΕΙ: Μόνο τη συνείδησή του

ΟΝΕΙΡΕΥΕΤΑΙ: Την παγκόσμια ειρήνη

Τη νύχτα της 30ής Μαΐου 1941 ο Απόστολος (Λάκης) Σάντας μαζί με τον Μανώλη
Γλέζο κατέβασαν τη σημαία των ναζί κατακτητών από τον Ιερό Βράχο της
Ακρόπολης. Χθες οι Λευκαδίτες της Αθήνας τίμησαν τον 78χρονο συμπατριώτη
τους σε μια όμορφη εκδήλωση στην Αθήνα όπου οι μνήμες ζωντάνεψαν.

ΕΡ.: Ήρωας:

ΑΠ.: Δεν νιώθω ήρωας, έκανα το καθήκον μου.

ΕΡ.: Σήμερα θα το ξανακάνατε;

ΑΠ.: Με μεγαλύτερο πάθος.

ΕΡ.: Μια εντυπωσιακή πράξη αναγνώρισης του αγώνα σας.

ΑΠ.: Το δάφνινο στεφάνι που μου έβαλε η γειτονιά μου, το 1945, όταν γύρισα
από το αντάρτικο.

ΕΡ.: Θέλετε να ξεχάσετε:

ΑΠ.: Τις αδικίες που έγιναν εις βάρος μου.

ΕΡ.: Μανώλης Γλέζος:

ΑΠ.: Φίλος και σύντροφος.

ΕΡ.: Εθνική Αντίσταση:

ΑΠ.: Τιμή σε αυτούς που έπεσαν στους αγώνες για την ελευθερία.

ΕΡ.: Αν η ζωή σας γινόταν ταινία, τι τίτλο θα της δίνατε;

ΑΠ.: «Αγώνες για ιδανικά».

ΕΡ.: Η καλύτερη στιγμή στη ζωή σας;

ΑΠ.: Οι ηρωικές στιγμές στη διάρκεια του αγώνα.

ΕΡ.: Και η χειρότερη;

ΑΠ.: Ο θάνατος της Κλεοπάτρας, της γυναίκας μου.

ΕΡ.: Μακρόνησος, Ψυτάλλεια, Ικαρία ­ φυλακίσεις, εξορίες:

ΑΠ.: Πικρές μνήμες.

ΕΡ.: Ετοιμάζετε βιβλίο;

ΑΠ.: Ναι, με όλες τις αναμνήσεις μου.

ΕΡ.: Προσπαθείτε:

ΑΠ.: Να συμβάλω για έναν κόσμο καλύτερο.

ΕΡ.: Θυμώνετε:

ΑΠ.: Με την ανευθυνότητα.

ΕΡ.: Θα θέλατε να ζήσετε:

ΑΠ.: Στην όμορφη Λευκάδα, το νησί των ποιητών.

ΕΡ.: Αγαπημένος φίλος:

ΑΠ.: Γιάννης Ορφανός. Μου λείπει.

ΕΡ.: Συγκινείσθε:

ΑΠ.: Με τις αναμνήσεις μου.

ΕΡ.: Η νεολαία σήμερα:

ΑΠ.: Αν χρειαστεί θα είναι αντάξια των προγόνων της.

ΕΡ.: Μια συμβουλή στα εγγόνια σας:

ΑΠ.: Να γίνουν καλύτερα από εμένα.

ΕΡ.: Αγαπημένος ηθοποιός;

ΑΠ.: Δημήτρης Χορν.

ΕΡ.: Και τραγουδιστής;

ΑΠ.: Μαρία Φαραντούρη.

ΕΡ.: Πολιτικό που θαυμάζετε:

ΑΠ.: Τον Τρικούπη.

ΕΡ.: Το μεγαλύτερο πρόβλημα της κοινωνίας μας:

ΑΠ.: Η ανεργία και η εξάπλωση των ναρκωτικών.

ΕΡ.: Μια σκηνή στον δρόμο που σας εντυπωσίασε;

ΑΠ.: Η εκδήλωση σεβασμού ενός παιδιού σε ηλικιωμένο.

ΕΡ.: Ελλάδα:

ΑΠ.: «... Νιώθω για σε πατρίδα μου στα σπλάχνα χαλασμό...».

ΕΡ.: Αγαπημένο βιβλίο:

ΑΠ: «Πόλεμος και Ειρήνη».

ΕΡ.: Και τραγούδι:

ΑΠ.: «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού».