Ο ριζοσπάστης ποιητής

Στα 88 του χρόνια ο Νάνος Βαλαωρίτης, ο οποίος τιμήθηκε πρόσφατα με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του, παραμένει νεανικός και σπινθηροβόλος

Τα εφετινά Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας διέθεταν μια σπάνια πρωτοτυπία: ανακοινώθηκαν παραμονή Χριστουγέννων! Και μόνον αυτό αρκεί για να καταλάβει κανείς πόσο η ελληνική πολιτεία «εκτιμά» τους θεσμούς που έχει θεσπίσει (γεγονός βεβαίως για το οποίο η κριτική επιτροπή δεν έχει καμία ευθύνη). Αλλά μπροστά στο φάσμα της χρεοκοπίας όπου βρισκόμαστε σήμερα φαινόμενα σαν το παραπάνω μοιάζουν μικροπταίσματα. Ωστόσο η εφετινή κριτική επιτροπή προέβη επιτέλους στο αυτονόητο: αποφάσισε να απονείμει το λεγόμενο Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας «για το σύνολο του έργου του» στον ποιητή, πεζογράφο και μεταφραστή Νάνο Βαλαωρίτη τιμώντας ένα έργο πολυσχιδές, εκτεταμένο και σε πολλά ανανεωτικό και μια καλλιτεχνική παρουσία που καλύπτει πάνω από 60 χρόνια ενεργού συμμετοχής στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι της χώρας μας – αλλά και του εξωτερικού. (Να σημειώσω μόνο ότι η πρώτη ποιητική συλλογή του «Η τιμωρία των μάγων» εξεδόθη το 1947.)

Ο ποιητής με τη σύζυγό του σε εκδήλωση προς τιμήν του που διοργάνωσε η Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών στις 20 Οκτωβρίου 1997 σε αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο Νάνος Βαλαωρίτης, γιος του Κωνσταντίνου και δισέγγονος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, γεννήθηκε στη Λωζάννη της Ελβετίας το 1921 και είχε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ζωή. Πραγματοποίησε λαμπρές σπουδές στα πανεπιστήμια της Αθήνας, του Λονδίνου και των Παρισίων, απέκτησε άριστη γνώση της αγγλόφωνης και της γαλλόφωνης λογοτεχνίας και συναναστράφηκε με ορισμένους από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της λογοτεχνικής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα: από τον Έλιοτ, τον Όντεν, τον Μακνίς (με τον οποίο συνεργάστηκε στο ΒΒC για ένα διάστημα το 1944) και τον Ντίλαν Τόμας ως τον Σεφέρη, τον Εμπειρίκο, τον Ελύτη και πολλούς άλλους. Από το 1968 και για 25 χρόνια δίδαξε δημιουργικό γράψιμο στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο και για έξι χρόνια (1954-1960) υπήρξε μέλος της υπερρεαλιστικής ομάδας στο Παρίσι.

Παραγωγικός και ανατρεπτικός

Η συμμετοχή του Νάνου Βαλαωρίτη στη λεγόμενη «ποιητική αναγέννηση του Σαν Φρανσίσκο» είναι ένα κεφάλαιο που δυστυχώς δεν έχει ακόμη γραφεί (όπως αντίστοιχα παραμένει εν πολλοίς άγνωστη η ζωή και το έργο ενός άλλου σημαντικού έλληνα εκπροσώπου της πρωτοπορίας, του Νικολάου Κάλας). Ο Βαλαωρίτης, φύση ανήσυχη και πνεύμα ερευνητικό, έδωσε ένα έργο πολύπλευρο που καλύπτει τους τομείς της ποίησης, της πεζογραφίας, του θεάτρου, της κριτικής, της μετάφρασης, δηλαδή όλα τα είδη του λόγου – και πάντα με πνεύμα νεανικό και ριζοσπαστικό. Ποιητής από ιδιοσυγκρασία -και εξαιρετικά παραγωγικός-, παραμένει και σήμερα νέος στο φρόνημα και ανατρεπτικός στη γραφή. Θα έλεγα πως αυτό παραπέμπει στην παλαιά ρομαντική παράδοση: ότι η ποίηση ήταν και εξακολουθεί να είναι τέχνη της νεότητας, σε όποια ηλικία κι αν γράφει ο ποιητής και σε όποιο λογοτεχνικό είδος κι αν εκφράζεται. Απόδειξη το πλέον πρόσφατο βιβλίο του Βαλαωρίτη με τίτλο «Μα το Δία», όπου χρησιμοποιώντας με εντελώς ιδιότυπο τρόπο τις τεχνικές του παστίς συνθέτει ένα ανατρεπτικό -και απολύτως προσωπικό- βιβλίο στο οποίο σχολιάζει ειρωνικά τον κοινωνικό και λογοτεχνικό περίγυρο αποδεικνύοντας ότι το διαρκές γίγνεσθαι βρίσκεται πάντα στην καρδιά της πρωτοπορίας και αυτό κρατά σε διαρκή εγρήγορση τη μυθική συνείδηση του ποιητή. Όσο λοιπόν προωθούμε αυτό το γίγνεσθαι στο προσκήνιο οι δημιουργικές ανατροπές και η ευρηματική γλώσσα θα εξακολουθούν να βρίσκονται μπροστά από τα κατά ριπάς προϊόντα της συμβατικής γραφής που μας κατακλύζουν.

Ο Βαλαωρίτης είναι η αντιπροσωπευτικότερη μορφή της ελληνικής αβανγκάρντ γιατί δεν περιορίστηκε στα όρια ενός και μόνο κινήματος (του υπερρεαλισμού, λ.χ., ή του μοντερνισμού ή ακόμη και των πειραματισμών της γενιάς των μπιτ στο Σαν Φρανσίσκο – κι ας θυμίσω εδώ μόνο τη στενή του φιλία με τον Λόρενς Φερλινγκέτι) αλλά πέρασε από παντού αξιοποιώντας τα στο δικό του έργο, που το βλέπει κανείς να αναπτύσσεται από βιβλίο σε βιβλίο σε ποικίλες παραλλαγές και ο ποιητής να προσπαθεί συνεχώς να διευρύνει το φάσμα.

Μοντερνιστής και πρωτοπόρος

Ο Βαλαωρίτης θήτευσε στον μοντερνισμό χωρίς εν τούτοις να τον επηρεάσουν οι συντηρητικές πολιτικές απόψεις των βασικών του εκπροσώπων. Φύση ανήσυχη και δημοκρατική, δεν θα μπορούσε να αποδεχθεί τον συντηρητισμό του Έλιοτ ή αντίστοιχα του Όντεν, ο οποίος μετά την εγκατάστασή του στην Αμερική απέρριψε το ριζοσπαστικό του παρελθόν και την αντίστοιχη παράδοση που είχε δημιουργήσει μαζί με τον Στίβεν Σπέντερ. Ο Βαλαωρίτης ανέπτυξε το κύριο μέρος του έργου του μέσα στο τεράστιο και πολυμορφικό πεδίο της πρωτοπορίας φροντίζοντας να ανανεώνει και το θεματολόγιο και τη γλώσσα του συνεχώς. Ένας ποιητής με το δικό του ανήσυχο πνεύμα και ριζοσπαστικό φρόνημα ήταν επόμενο να αγαπά τους νεοτέρους και να τους υποστηρίζει σε κάθε πρόσφορη περίπτωση – χωρίς να ζητεί ανταλλάγματα. Έμπρακτη απόδειξη η πρωτοβουλία του να εκδώσει το περιοδικό «Πάλι», που κυκλοφόρησε για τέσσερα χρόνια, από το 1963 ως το 1967 (και διέκοψε την κυκλοφορία του λόγω της δικτατορίας). Στις σελίδες του παρουσιάστηκαν πλήθος κείμενα εξαιρετικού ενδιαφέροντος και βρήκαν χώρο έκφρασης αρκετοί νεότεροι ποιητές και πεζογράφοι. Το 1989 εξέδωσε μαζί με τον Ανδρέα Παγουλάτο το περιοδικό «Συντέλεια», η έκδοση του οποίου διακόπηκε το 1995, για να επανεκδοθεί ως «Νέα συντέλεια» το 2004. Το έργο του Βαλαωρίτη είναι ενιαίο και το κάθε βιβλίο του συνιστά μετεξέλιξη θα έλεγε κανείς του προηγούμενου. Έργο φάσματος, είναι κατά συνέπεια εκτενές, γι΄ αυτό και δυσκολεύεται κανείς να επιλέξει ποια από τα βιβλία του είναι και τα καλύτερα. Εν τούτοις, από τα ποιητικά του ξεχωρίζουν ασφαλώς το «Ανώνυμο ποίημα του Φωτεινού Αηγιάννη», ο «Διαμαντένιος γαληνευτής» και το «Στο κάτω κάτω της γραφής». Από τα μυθιστορήματά του θα ξεχωρίζαμε τον «Θησαυρό του Ξέρξη» και τα «Σπασμένα χέρια της Αφροδίτης της Μήλου» και φυσικά τα διηγήματά του «Η ζωή μου μετά θάνατον εγγυημένη».

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ online (ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ | Κυριακή 3 Ιανουαρίου 2010 )