Hλίας Λογοθέτης: Σελίδες ημερολογίου
Το δωμάτιο ήταν στη γωνία του ιδιωτικού στενού και του δρόμου. Το σπίτι, διώροφο, τυλιγμένο με τσίγκο για προστασία από τη βροχή και την υγρασία. Το παράθυρο έβλεπε τα μάτια σου κι εγώ άκουγα τη φωνή σου. Τραγουδούσες υπέροχα, λέγανε θα γίνεις σοπράνο και γω παιδί σε ποθούσα.
Όταν με πρωτοκάλεσες, με το γνωστό κόλπο του καρπουζιού (το σύνθημά μας ήταν αυτό), τα σπόρια χτυπούσαν στον τσίγκο, εσύ φώναζες "φέρε μου καρπούζι" (θυμάμαι τι ακριβώς έλεγες, δεν έχει πια σημασία). Εγώ παιδευόμουνα ν' ανέβω τις σκάλες του σπιτιού σου κι εσύ με περίμενες. Μ' έπαιρνες στην αγκαλιά σου, θυμάμαι ακόμα τα τεράστια λευκά σου πόδια. Άσε με ανάμεσα στ' ανοιχτόχρωμο χορτάρι / να πιω τις δροσοσταλίδες / που ποτίζουν το τρυφερό λουλούδι. (G Ceronetti: Η σιωπή του σώματος)
Εκείνη τη μέρα στην Πρέβεζα δεν πίστευα στα μάτια μου. Όταν χτύπησα την πόρτα και μου άνοιξες, δεν σε γνώρισα. Γύρισα και έφυγα τρέχοντας. Μου φώναζες κι εγώ έτρεχα να κρυφτώ.
=
Laudatio temporis acti
(Αδύνατον να μην ήσουν ωραία άλλοτε)...........................................Λευκάδα, Νοέμβριος 1965
Η πρώτη κάποιου Νοέμβρη, μας έφερε μια ρυτίδα, δηλαδή ένα σοβαρό πράγμα.
Χαράλαμπος, Νίκος, Ηλίας. Τραπεζίτης, Δάσκαλος, Ηθοποιός. Καναδάς, Λευκωσία, Αθήνα, Κουζούντελη: δρόμος ασμάτων. Πεζοπορία, μια καθημερινή φροντίδα για την ξεκούραση της ψυχής μας. Τελικός προορισμός το καφενείο του μπάρμπα Κώστα του Πάπιου -βαθύφωνος-αφηρημένων ήχων. Γλυκό υποβρύχιο και σουμάδα με παξιμάδι - μνήμη πικραμύγδαλου. Μέρος κατάλληλο για τη ρεμβώδη ιδιώτευσή μας' η κούφια ελιά - σύμβολο προστασίας - φυλακίζει ερμητικά τις συνομιλίες μας.
Κυρά Μηλιά, ψηλή, λιγνό κυπαρίσσι ώριμο (έτσι την λέγαμε οι τρεις μας). Τα χέρια της μυθικά, τουλάχιστον όσο το κορμί της. Διαστάσεις αξιομνημόνευτες. Ανάγνωση Εγκώμιον Παράδοξης Ηθικής (Μπερντιάεφ): συζήτηση χωρίς ακροατήριο.
Σούρουπο και επιστροφή - μια επιστροφή σαν λειτουργία θανάτου. Δωμάτιο - λάμπα πετρελαίου (ακάθαρτου) ήχος της βροχής - νανούρισμα - φωνές ερωτικές σβησμένες στο πεντάγραμμο, δυσδιάκριτες νότες (ακομπανιάρει το μυστηριώδες ροχαλητό του θείου). Πρωινό ξύπνημα - Σχολείο - Θεέ μου τι βαριεστημάρα. Ποίημα Μπλοχ: "Έχω μπόλικο καιρό να πηγαίνω μπρος και πίσω, σιτάρια μπόλικα εγώ έχω να μασήσω να τα φτύσω, έχω ένα σουγιά μικρό να προφτάσω να σουβλίσω"
Τραγούδι όπερας: "Γιατί δεν θα βραδύνω να προβώ να εφορμήσω..." Χορωδία μεγάλη. Χωροφύλακες, μηνύσεις, δικαστήρια - Χαβαλές.
Α! Πάντα έχανα την κορώνα από το μαθητικό μου πηλίκιο.
Ηλίας Λογοθέτης
Ηλίας Λογοθέτης
“Το αισθητικό πεδίο μιας χώρας και το σκεπτικό ενός λαού που βλέπει την τέχνη μεταξύ τυρού και αχλαδιού”
…Αντιλαμβάνομαι το θέατρο ως μια σπουδή, ως έρευνα της δράσης της θεατρικής πράξης. Και βλέπω ότι στην πορεία της παράστασης ανακαλύπτω τα πιο σημαντικά πράγματα.
Η παράσταση, με το χρονικό της όριο, εμπνέει την ερμηνεία;
Ναι. […….] Ο ηθοποιός, μπορεί να μην σταθεί όπως όρισε η σκηνοθεσία, να του έρθει κάτι διαφορετικό την ώρα που γίνεται ζωντανό το πράγμα πια, σε σχέση με ένα ζωντανό κοινό. Χρειάζεται ευρυχωρία, ένα περιθώριο όσον αφορά στη δική του ερμηνευτική, να μπορεί να φύγει από το ρόλο, να επιστρέφει στον εαυτό του και να ξαναβρεί το ρόλο μετά. Δεν πιστεύω σ’ αυτό που λένε « η συνέπεια του από την αρχή μέχρι το τέλος», είναι κάτι νεκρό. Σκέφτεσαι έναν βιολιστή να μην έχει τις εξάρσεις της δημιουργίας όταν παίζει το κοντσέρτο;
Πώς προσλαμβάνεις την αλληλεπίδραση κοινού και σκηνής;
Ως ενέργεια που εκτοξεύεται από την πλατεία ή τον εξώστη προς εμένα. Τα μάτια στέλνουν κάτι, μπορεί να σε αποπροσανατολίσουν: όχι ως υποκριτή, αλλά ως οντότητα, να σε κάνουν να τρικλίσεις ή να σου δώσουν δύναμη.
Μήπως να ανταπαντήσεις με ερεθίσματα, διαλεκτικά; Σαν ερωταπόκριση;
Ναι! Είναι «ρεπρός ντ’αμούρ». Εξαρτάται βέβαια από τον τρόπο που είναι δομημένος κάθε καλλιτέχνης. Μερικοί δεν θέλουν αυτή τη σχέση. Μπορεί το κοινό να σε αποπροσανατολίσει αν επέμβει, από ενθουσιασμό, από δυσπιστία, είτε καταλαβαίνει είτε όχι.
Μπορείς να το ελέγξεις και να αμυνθείς;
Ναι. Όταν βλέπεις ότι κινδυνεύεις, μπορείς μ’ ένα βλέμμα να επαναφέρεις το κοινό στην τάξη. Ο Αλαν Γκίνες π.χ. δεν επιτρέπει στο κοινό να επέμβει, το νεκρώνει. Σαν να λέει «αφήστε να κάνω αυτό που κάνω και αν τύχει αποδοχής…» Εξαρτάται όμως και από τα έργα και από τα περιθώρια που δίνει μια παράσταση… Εν πάση περιπτώσει, δεν δέχομαι ότι υπάρχει απόλυτη ειλικρίνεια ανάμεσα στο κοινό και στον ηθοποιό! Υπάρχει μια προσποίηση, η οποία είναι το εισιτήριο που συνδέει το κοινό με τον καλλιτέχνη. Άλλος ακούει από υποχρέωση, ο τσαμπατζής αδιαφορεί εντελώς…
Πως αντιδράς απέναντι στην ραθυμία για παράδειγμα;
Χάρη στην παιδεία και στην εκπαίδευσή μου, δεν επηρεάζομαι ιδιαίτερα, πρέπει να τελειώσω ό,τι έχω αναλάβει. Οι μηχανισμοί άμυνας κλειδώνουν τα πάντα. Αν είσαι μόνος σου στη σκηνή, τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα. Αν οι υπόλοιποι όμως επηρεάζονται από το κοινό; Μερικοί μπορούν να περιγράψουν τι κάνει το κοινό με λεπτομέρειες!
Με τι ταυτίζονται τελικά;
Δεν ξέρω! Έχουν αναλάβει να εκτελέσουν μια παράσταση, μετά από μόχθο, επάνω σ’ ένα έργο με κάποιον σκηνοθέτη. Δεν μπορεί να έχουν και την απαίτηση να γίνει αποδεκτό! Πάντως με κάνει πολύ καχύποπτο το ότι ποτέ δεν άκουσα γιουχάισμα! «Μα από ευγένεια!», λένε. Εγώ είμαι πολύ ενεργητικός θεατής, μπορεί να κραυγάσω και να επηρεάσω και τους υπόλοιπους γύρω μου! Γιατί σώνει και καλά να δέχομαι κάτι φρικιαστικό;
Ποια είναι η ουσία αυτής της αντίδρασης;
Μπορεί να σωθεί ένα έργο, όσο κι αν έχει παραποιηθεί, διότι κάποιοι ξέρουν καλύτερα το έργο και ότι το παίζεις άθλια. Το θέμα όμως είναι αν δαμάζεις, μανιπουλάρεις το κοινό, αν οδηγείσαι από το ρεύμα του. Εγώ, δεν είμαι σίγουρος ότι το κοινό είναι πιο έξυπνο από μένα!
Το λες «από σκηνής»;
Όταν ανέβει κανείς να παίξει, έχει πάρει τις μεγάλες αποφάσεις της αποτυχίας, της επιτυχίας, διακινδυνεύει, αποφασίζει να εκτεθεί! Αντιμετωπίζω το κοινό με πολύ σεβασμό, αλλά όχι σαν κάτι πιο πάνω από μένα που θα με συντρίψει, με κρίσεις που εγώ δεν εξέτασα.
Νιώθει ικανοποίηση ο ερμηνευτής ή κενό μετά την παράσταση;
Είναι οδυνηρή περίπτωση. Ένας καλλιτέχνης με μεγάλες απαιτήσεις από τον εαυτό του μπαίνει σε πορεία οδύνης, γνώσης. Αν ήταν σίγουρος ότι έπαιξε τέλεια, θα έπαιζε άπαξ και τελείωσε το θέμα. Η απόλαυση είναι αργή ως διαδικασία. Θέλει ευρυχωρία χωροχρόνου, η ηδονή γενικά. Υπάρχει βέβαια το μεγαλείο της σιωπής εάν τα πράγματα κατασταλάξουν σωστά μετά από μια μεγάλη παράσταση, με πετυχημένες εκδηλώσεις του καλλιτέχνη. Χρειάζεται λίγος χρόνος, ηρεμία, ώστε να επέλθει ευχαρίστηση. Αλλά η εσωτερική σιωπή είναι ένα τρομαχτικό πεδίο, σχεδόν εφιαλτικό!
Τελικά, μετράει η γνώμη του κοινού για την σπουδαιότητα μιας παράστασης;
Από την άποψη του ταμείου ναι, από την άποψη της κρίσης όμως όχι! Ο Σέξπιρ είπε ότι η γνώμη των λίγων είναι σημαντικότερη. Σπουδαία έργα, τόσο στην συγγραφή όσο και στην ερμηνευτική, διεσώθησαν χάρη στην γνώμη και στη σκέψη των λίγων που γνώριζαν πολύ καλύτερα από τους πολλούς. Επίσης, μεγάλες παραστάσεις αξιολογήθηκαν με το χρόνο. Πιστεύω ότι αν λειτουργήσει αυτή η σχέση ανοιχτά, χωρίς το αντίτιμο, εκεί θα δούμε τα πράγματα. Να γίνονται παραστάσεις χωρίς να υπάρχει το εισιτήριο και η εμπορευματική σχέση της τέχνης με το κοινό. Όπως πας σε κάποια μουσεία.
Τι θα άλλαζε η απουσία εισιτηρίου;
Νομίζω ότι το κοινό και ο καλλιτέχνης θα διορθώνονταν. Η τέχνη θα είχε καλύτερη μοίρα. Δεν θα υπήρχε αγοραπωλησία. Τώρα, ετοιμάζεται μια παράσταση, αγωνιά ο επιχειρηματίας αν το προϊόν θα αρέσει κι αν δεν αρέσει τα βάζει με τους ηθοποιούς ή με το έργο. Αλλά δεν σκέφτεται ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι το κοινό είναι κακόγουστο! Δεν πυροβολήθηκαν κάποιες παραστάσεις από ένα πολιτικό σύστημα που ήτανε ηλίθιο κι αργότερα έγιναν επιτυχίες; Και φυσικά υπάρχει το φαινόμενο ότι ο ένας παρασύρει τον άλλο. Πηγαίνει τελικά κι ο άλλος στην παράσταση και δεν καταλαβαίνει για ποιο λόγο ήταν ή δεν ήταν ωραία! Πιστεύω ότι είναι τυχαίο… όχι με την αρχαιοελληνική έννοια της αναγκαιότητας, αλλά τυχαίο με την έννοια «μεταξύ τυρού και αχλαδιού», «εντάξει μωρέ και τι έγινε;»!
Δεν υπάρχει αισθητικό ένστικτο στους πολλούς;
Σχεδόν συμφωνώ με τη γνώμη ενός κριτικού: αν προσφέρεις στη σκηνή ένα έργο σεξπιρικό με την ίδια αισθητική και δομή που παρουσιάζεται ένα σίριαλ άθλιο, το κοινό δεν μπορεί να κάνει τη διάκριση. Είτε Σέξπιρ του δώσεις είτε τραγωδία, τα αντικρίσματα του θα είναι τα σίριαλς. Το κοινό δεν εκπαιδεύεται από τις παραστάσεις, κακά τα ψέματα. Τις μεγάλες μάζες τις αφορούσαν τα ρωμαϊκά πανηγύρια! Είναι κανόνας αυτό: τα καλά εμπορεύματα είναι για αγοραστές με κάποιο γούστο! Και δεν πρόκειται για αριστοκρατική άποψη, έτσι είναι η δομή των πραγμάτων!
Γιατί κάποιοι ηθοποιοί στο θέατρο είναι «τηλεοπτικοί»;
Τραγικό, το μεγαλύτερο ποσοστό των ηθοποιών που στελεχώνουν μια παράσταση παίζουν και στην τηλεόραση! Δεν μπορεί να παίζεις Τσέχοφ και μαζί σε σίριαλ! Πώς είναι δυνατόν να έχεις ευχέρεια χρόνου, μυαλού, ψυχής, για να μελετήσεις ένα ρόλο που θέλει απομόνωση, μελέτη; Υπάρχει δίψα για δόξα κι αναγνώριση ενώ παίζουν ρόλους να τους χαίρεται η ψυχή σου!
Οι σχολές φέρουν ευθύνη για τη διαμόρφωση αυτού του είδους ηθοποιών;
Όχι! Είναι ευθύνη των καλλιτεχνών, των συνδικάτων, της κουλτούρας του τόπου! Εγώ ως θεατής δεν θα πήγαινα ποτέ να δω κάτι που βλέπω στην τηλεόραση. Τι να δω; Την μεγαλοφυή ερμηνεία; Αποκλείεται! Στο θέατρο πάω να δω πράγματα που δεν αναγνωρίζω, κάτι που μου ανοίγει καινούργιους ορίζοντες. Δεν μπορώ να βλέπω πρόσωπα γνωστά επάνω στη σκηνή. Ή αν τα έχω δει ξανά, θέλω να έχουν τη μαγεία και τη δύναμη της μετάλλαξης, της μεταμόρφωσης· τότε μόνο αξίζει η τέχνη! Πρέπει τουλάχιστον όταν παίζει κανείς θέατρο να μην εμφανίζεται και στην τηλεόραση. Όμως τρέμουν μήπως χάσουν τη δημοσιότητα! Παρεμπιπτόντως κάνουν θέατρο, δεν είναι το μέλημά τους!
Είναι φαινόμενο ελληνικό;
Ναι. Οι ξένοι δεν εμφανίζονται σε σίριαλ συνέχεια. Αποκλείεται ένας ερμηνευτής ενός μεγάλου ρόλου, να έχει ανάγκη το σίριαλ. Όσο για τα οικονομικά, το ξέρουμε ότι το θέατρο είναι μια δουλειά πολύ φτωχή και πολύ σκληρή… Πρέπει να διαχωριστούν τα δυο είδη ηθοποιών και να μην βγάζουν τόσους πολλούς οι σχολές, δεν ζούμε σε χώρα με πλούσια πολιτισμική δραστηριότητα! Εδώ δεν έχουμε ούτε καλό θέατρο, ούτε καλούς ηθοποιούς!
Αυτό δεν αφορά όμως στην πολιτισμική κρίση και ταυτότητα;
Ναι αλλά ένας καλλιτέχνης πρέπει να αρθεί λίγο παραπάνω. Η μελέτη του θεάτρου είναι η μελέτη της ζωής, δεν είναι το παίξιμο δυο ρόλων! Χώρες φτωχές όπως στη Λατινική Αμερική βγάζουν σπουδαίους λογοτέχνες, που μπορεί και να μην τους χρειάζονται. Είναι σαν τη ζωή η τέχνη, σαν το ένστικτο της αναπαραγωγής. Υψώνεται λίγο παραπάνω από τη ζωή επειδή την παρουσιάζει κατ’ εξαιρετικό τρόπο! Οι μεγάλοι καλλιτέχνες είναι δοσμένοι σ’ ένα πάθος που δεν σβήνει ποτέ, σαν τα ηφαίστεια! Οι υπόλοιποι ικανοποιούμαστε με την «κυρα Κατίνα». Τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα, αλλά τα έχουμε υπεραπλουστεύσει! Παλιότερα υπήρχαν μεγάλες προσωπικότητες!
Γιατί αυτή η αλλαγή;
Δεν ξέρω! Πάντως δεν έχουν σχέση με το πνεύμα αυτοί οι άνθρωποι! Ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε αυτό το κράτος για την τέχνη. Παλιότερα υπήρχε ένας πολιτισμός ο οποίος χάθηκε, αν και οι κοινωνίες είναι όλες ίδιες. Υπάρχουν και σήμερα άνθρωποι που μπορούν να χαράξουν «δρόμους», αλλά είναι πολύ απασχολημένοι με την προσωπική τους δόξα.
Μήπως στην Ελλάδα υπάρχει η νοοτροπία του χωριού;
Ίσως. Εδώ δεν υπάρχει πρωτεύουσα όπου διακυβεύεται τίποτα σημαντικό. Αν κάνει «αποκλεισμό» η επαρχία, νέκρωσαν τα πάντα!
[…]
…θυμάμαι το πνεύμα που κυριάρχησε στην τελετή έναρξης και λήξης της Ολυμπιάδας: το τέλος ήταν φρικιαστικό. Αλλά εκεί ανήκει πραγματικά η Ελλάδα, στους μπουζουκόβιους!
Η Συνέντευξη του Ηλία Λογοθέτη στην Μπουμπουλίνα Νικάκη δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ΕΠΟΧΗ" στις 17/12/2006
" Οι επικίνδυνες αποστολές μου"
«Η σταδιοδρομία μου, το παραδέχομαι άνετα, είχε σκαμπανεβάσματα. Ημουν από τα χρυσά αγόρια της γενιάς μου. Μετά κάτι έγινε. Δεν γνωρίζω τι. Πάντως υπάρχω και έχω επιβιώσει των προσβολών και των στερήσεων. Είμαι εγώ. Προσφέρομαι όχι με δουλοφροσύνη αλλά με υπερηφάνεια άλλων εποχών. Προσέρχομαι σ' εσάς ως μισθοφόρος. Ευτυχία μου να σας είμαι υποτελής και σεις αυθέντης μου». Ο Σπούνερ στέκεται όρθιος μπροστά στον Χιρστ. Φορά ένα παλιωμένο κοστούμι και ένα ξεθωριασμένο πουκάμισο. Εχει σταματήσει στο κέντρο του δωματίου, ανάμεσα στα ακριβά έπιπλα. Και μονολογεί. 'Η μάλλον ανατέμνει. Την εσωτερική ζωή του, τη δημόσια εικόνα του, τις λανθασμένες επιλογές του, τις αρετές που περιέσωσε.
Ο Ηλίας Λογοθέτης επιστρέφει συχνά στην κουβέντα μας στον τελευταίο αυτό μονόλογο του Σπούνερ, του πιντερικού ήρωα της «Νεκρής ζώνης» που ερμηνεύει αυτό τον καιρό στο Απλό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Αντώνη Αντύπα. «Ο Σπούνερ ανήκει στην παγκόσμια εκείνη τάξη των ανθρώπων που δεν κατάλαβαν ποτέ τι συνέβη και έφυγαν κάποια στιγμή από την αρχική τους πορεία, η οποία μπορεί να ήταν σημαντική. Ο μεγάλος μονόλογος του τέλους ηχεί σαν ένα largo sostenuto.».
Στη «Νεκρή ζώνη» ο Ηλίας Λογοθέτης «συναντά» για δεύτερη φορά τον Χάρολντ Πίντερ. «Η πρώτη ήταν στον "Επιστάτη" με το Θέατρο Τέχνης. Θα έλεγα ότι παραμένει για μένα ένας μυστηριώδης συγγραφέας. Δεν έχω αποφασίσει ακόμη πως θα τον αγαπήσω». Για δεύτερη φορά συναντά και τον Αντώνη Αντύπα. «Είναι η πρώτη μου δουλειά στο Απλό, με τον Αντώνη όμως γνωριζόμαστε από το 1964 στο Τέχνης. Παίξαμε μάλιστα μαζί σε μία παράσταση και στη συνέχεια χαθήκαμε. Θα ήταν δώρο αν συνεχιζόταν η συνεργασία μου μαζί του αλλά δεν κάνω σχέδια. Είμαι άνθρωπος της αναμονής. Και της υπομονής. Πλανεύτηκα και πλανήθηκα τόσο στο θέατρο που δεν νιώθω πια καμία ανάγκη. Ακόμη κι αν λείψει εντελώς το θέατρο από τη ζωή μου δεν πρόκειται να πληγωθώ. Απογοητεύσεις; Δεν έχω. Θεωρώ ότι έγιναν εις βάρος μου κάποιες αδικίες που έχουν πια περάσει στον "εσωτερικό" χρόνο. Το μόνο που δεν μπόρεσα ποτέ να συγχωρήσω και δεν υπάρχει λόγος να συγχωρήσω ήταν το Θέατρο Τέχνης και αυτό γιατί μου φέρθηκε πρόστυχα».
Καθηγητής πέρυσι στο «Μάθημα» και κύριος Σμιθ στη «Φαλακρή τραγουδίστρια», στην παράσταση με τα μονόπρακτα του Ιονέσκο που ανέβασε ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος, Χρεμύλος το καλοκαίρι στον αριστοφανικό «Πλούτο» με τον Κώστα Μπάκα και το ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης, ο Ηλίας Λογοθέτης δηλώνει σήμερα ευτυχής. Το «παρελθόν» του ωστόσο τον έχει «χρεώσει» με αρκετές «εμπορικές» επιλογές. «Εχω περάσει από την επιθεώρηση, έχω κάνει και βιντεοταινίες ποιος δεν έχει κάνει; Δεν μπορώ όμως να πω ότι τα κριτήριά μου είναι τώρα πιο αυστηρά ή ότι αναπολώ κάποιον χαμένο χρόνο». Ιδιαίτερα όταν το παρόν τού δίνει την ευκαιρία να αντιμετωπίσει την πρόκληση ρόλων σαν αυτόν του Σπούνερ: «Σας είπα ότι κάθε βράδυ έχω την αίσθηση της επικίνδυνης αποστολής. Πρόκειται για τη δεύτερη φορά που το νιώθω στην ως τώρα διαδρομή μου. Η πρώτη ήταν όταν έπαιξα τον Τίτο Ανδρόνικο στην παράσταση του Σπύρου Ευαγγελάτου. Μεσολάβησε πολύς καιρός από τότε. Νόμιζα ότι δεν θα το ξανάνιωθα, ότι δεν θα είχα τις δυνάμεις να το ξανανιώσω μετά από τόση φθορά... Τώρα το ζω ξανά και αισθάνομαι σαν να μην έχει περάσει τίποτε από πάνω μου».
Συνέντευξη στο Βήμα
Αναρτήσεις
